کبد و بیماری های کبدی را بیشتر بشناسیم
کبد یا جگر مسئول تأثیرات ایمونولوژیکی بدن است. به عبارتی دقیق‌تر سیستم فاگوسیتی تک‌هسته‌ای (MPS) جگر، شامل بسیاری از سلول‌های ایمونولوژیکی فعال است. همچنین به‌عنوان غربال برای آنتی‌ژن‌های حمل شده توسط سیستم باب، عمل می‌کند. جگر، آلبومین، عمده‌ترین ماده اسمولاریته پلاسمای خون را تولید می‌کند. آنژینوتانسینوژن را سنتز می‌کند. بااین‌حال جگر به‌عنوان مخزن خون نیز عمل می‌کند و یک اندام قابل بسط است. مقدار زیادی از خون می‌تواند در رگ‌های خونی ذخیره شود. کبد به وزن تقریبی ۱۵۰۰ گرم، بزرگ‌ترین غده‌ی بدن و دارای دو لوب اصلی، راست و چپ است.
مشخصات فیزیولوژیکی کبد
کبد از دو منبع خونی تغذیه می‌شود که عبارت‌اند از:
- شریان کبدی
یک‌سوم خون کبد را تأمین می‌کند و از آئورت منشأ می‌گیرد.
- ورید باب
دوسوم خون کبد را تأمین می‌کند و خون‌گرفته شده از لوله‌ی گوارش را به آن می‌رساند.
ورید پورت و شریان کبدی یک بستر مویرگی رو تشکیل می‌دهند و سینوزوئیدها را می‌سازند. سینوزوئیدها در وریدچه‌هایی در مرکز لوبول‌ها می‌رسند و وریدهای مرکزی رو می‌سازند، وریدهای مرکزی به هم ملحق می‌شوند و ورید کبدی رو می‌سازند و درنهایت خون کبد رو از طریق ورید اجوف تحتانی به دهلیز راست می‌ریزند. سلول‌های کبد متنوع‌اند.
یک نوع از آن‌ها سلول‌های کبدی یا هپاتوسیت‌ها هستند و نوع دیگری از آن‌هم وجود دارد که فاگوسیت‌ها هستند و به عمل بیگانه‌خواری می‌پردازند. مجموعه‌ای از مجاری صفراوی نیز در کبد وجود دارند که صفرا (که منشأ آن سلول‌های کبدی است) از طریق این مجاری خارج می‌شود. جگر قادر به تولید مجدد خود است. کبد برای انجام بیشتر اعمال متابولیک بدن ضروری بوده و بیش از ۵۰۰ عمل مختلف را انجام می‌دهد. وجود ۲۰ الی ۱۰ درصد از کل جگر انسان برای ادامه‌ی حیات کافی است. بااین‌وجود با خارج کردن آن از بدن، مرگ در عرض ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد.
وظیفه کبد انسان
از وظایف جگر انسان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی
- ذخیره و فعال کردن ویتامین‌ها و مواد معدنی
- تبدیل آمونیاک به اوره
- متابولیسم استروئیدها
- متابولیسم گلوکز
- ساخت بیلی‌روبین
- متابولیسم دارو (کبد وظیفه متابولیزه کردن بسیاری از داروها مانند باربیتورات‌ها، مخدرها، عوامل مسکن، بیهوشی و آمفتامین‌ها را بر عهده دارد)
- ذخیره‌سازی ویتامین و آهن (کبد در ذخیره کردن ویتامین‌های A، D، B و چندین ویتامین B کمپلکس نقش دارد. همچنین منبع غنی از آهن و مس است)
- عمل کردن به‌عنوان یک صافی، برای محافظت در برابر سیل مواد مضری که به خون سرازیر می‌شوند.
همچنین لازم به ذکر است که جگر انسان، صفرا تولید می‌کند. نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ویتامین‌های محلول در چربی استفاده می‌شوند و بیلی‌روبین محصول نهایی انهدام گلبول‌های قرمز، در جگر ترکیب‌شده و از طریق صفرا دفع می‌شود. ازنظر آناتومیکی نیز باید گفت جگر انسان در سمت هیپوکندر راست زیر دنده‌ها قرارگرفته است.
اختلالات کبدی
بیماری‌های کبدی می‌تواند وراثتی یا ناشی از عوامل محیطی مختلف باشد. باگذشت زمان، آسیب به کبد می‌تواند منجر به سیروز شود. درنهایت به نارسایی کبد ختم می‌شود و این روند یک وضعیت تهدیدکننده حیات است. از علائم مربوط به بیماری‌های کبدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زرد شدن پوست و چشم (یرقان یا زردی)
- درد شکم
- تورم در قسمت‌های مختلف پا
- خارش پوست
- رنگ تیره ادرار
- مدفوع خونی یا سیاه
- خستگی مزمن
- تهوع
- استفراغ
- از دست دادن اشتها
- تمایل به کبودشدن
همچنین بیماری‌های کبد دارای دلایل زیادی هستند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت
- اختلال سیستم ایمنی
- ژنتیک
- سوءمصرف الکل (هپاتیت الکلی)
- تجمع چربی در کبد (بیماری کبد چرب غیرالکلی)
ریسک فاکتورهای اختلالات کبدی
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های کبد را افزایش دهند عبارت‌اند از:
- سوءمصرف الکل
- تزریق مواد مخدر با استفاده از سوزن مشترک
- خال‌کوبی
- قرار گرفتن در معرض خون و مایعات بدن افراد آلوده
- داشتن شرکای جنسی متعدد (انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز)
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا سموم خاص
- دیابت
- چاقی
عوارض اختلالات کبدی
عوارض بیماری کبدی متفاوت است. به‌عنوان‌مثال در افراد مبتلابه هپاتیت خود ایمن و سیروز کبدی، ریسک بالایی برای ابتلا به سرطان کبد وجود دارد. بیماری کبدی درمان‌نشده درنهایت می‌تواند منجر به نارسایی و عدم عملکرد صحیح کبد شود.
راهکارهای پیشگیری از اختلالات کبدی
برای پیشگیری می‌توان موارد زیر را موردتوجه قرارداد:
- اجتناب از سوءمصرف الکل
- اجتناب از رفتارهای مخاطره‌آمیز
- انجام واکسیناسیون علیه هپاتیت B و هپاتیت A (با نظر پزشک)
- پرهیز از مصرف خودسرانه‌ی دارو (داروهای تجویزی و غیر تجویزی را فقط در صورت نیاز و تنها در دوزهای توصیه‌شده مصرف کنید.)
- پرهیز از تماس با خون و مایعات بدن دیگران (ویروس هپاتیت می‌تواند توسط سرسوزن‌های آلوده انتقال یابد و روی کبد انسان موثر باشد)
- استفاده از دستکش، روپوش آستین‌بلند، کلاه و ماسک هنگام کار با حشره‌کش‌ها و دیگر مواد شیمیایی سمی
- کنترل وزن برای پیشگیری از عارضه‌ی کبد چرب غیرالکلی و دیابت
تشخیص اختلالات کبدی
برای تشخیص بیماری‌های کبدی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- بررسی وضعیت عمومی و عملکرد کبد
- بررسی وضعیت سیستم انعقادی
- بررسی وضعیت ابتلا فرد به هپاتیت B
- بررسی وضعیت ابتلا فرد به هپاتیت C
- بررسی وضعیت ایمنی در مقابل هپاتیت
- بررسی وجود اختلالات سیستم ایمنی بدن (اختلالات خود ایمن)
- آزمایش Anti-liver/kidney Microsomal Antibody anti-LKM
- آزمایش Anti Mitochondrial Antibody Test
- آزمایش Anti-smooth muscle antibody
- آزمایش Anti-nuclear Antibodies
نتیجه‌گیری
امیدواریم بامطالعه‌ی این مقاله اطلاعات مفیدی در حوزه فیزیولوژی و اختلالات کبدی به دست آورده باشید.
