بهداشت روان چگونه تعریف می شود و دارای چه معیارهایی است؟
بهداشت روان و یا سلامت روان عبارت است از مجموعه عواملی که در پیشگیری از ایجاد و یا پیشرفت روند اختلالات شناختی، احساسی و رفتاری در انسان نقش مؤثری دارند. به‌عبارتی‌دیگر سلامت روان به معنای سلامت هیجانی و روان‌شناختی است. به شکلی که فرد بتواند از تفکر و توانایی‌های خود استفاده کند. در جامعه عملکرد داشته باشد و نیازهای معمول زندگی روزمره را برآورده سازد. پیشگیری از پیدایش بیماری‌های روانی و سالم کردن محیط روانی از نیازهای اولیه تأمین بهداشت روانی محسوب می‌شود. فردی که می‌تواند به فشارهای معمول زندگی روزمره غلبه کند و یک زندگی مستقل داشته باشد را می‌توان به‌عنوان یک فرد دارای سلامت روان معرفی کرد.
ابعاد مختلف مفهوم سلامت روان
برای اینکه درکت بهتری از حوزه سلامت روان داشته باشید. بهتر است با ابعاد وسیع این مفهوم آشنا شود. این ابعاد عبارت‌اند از:
- داشتن رفاه و آرامش ذهنی
- احساس خود توانمندی و خود کارآمدی
- درك هم‌بستگی اجتماعی و خانوادگی
- قدرت شناخت و خودآگاهی در تشخيص استعدادها و ظرفیت‌های بالقوه هوشي، عاطفي و اجتماعی خود
- توانایی شناخت و حل مشکلات و استرس‌های زندگی
- کارآمدی لازم و کافی در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی
- تعامل، همکاری و مشارکت اجتماعی سازنده و مؤثر
انواع سطح و مراتب در بهداشت روان
بهداشت روان در سه سطح موردبررسی قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از:
- پیشگیری نوع اول
- پیشگیری نوع دوم
- پیشگیری نوع سوم
پیشگیری نوع اول، به کاربرد روش‌ها و ابزاری که در پیشگیری از ظهور و بروز بیماری مؤثر هستند، اشاره دارد. در این سطح رفتارهای مثبت تقویت می‌شود. همچنین هدف مداخله در سطح پیشگیری نوع اول، جلوگیری از شروع بیماری یا اختلال است. به صورتی که احتمال وقوع آن را در مقطع زمانی خاصی کاهش دهد. دو فعالیت عمده در این سطح از پیشگیری عبارت است از:
- فعالیت‌هایی که از ایجاد بیماری‌ها و یا اختلالات روانی جلوگیری می‌کند (مراقبت‌های ویژه)
- مداخله‌های تحقیقی برای تقویت و تحکیم سلامتی جسمی و روانی.
سطح بعدی پیشگیری در سلامت روان، عبارت است از مداخله زودهنگام در شناخت و درمان علائم یک بیماری یا اختلال. هدف آن نیز کاهش شیوع و گسترش بیماری در مدت‌زمان کوتاه است. بنابراین پیشگیری نوع دوم دارای دو مرحله عمده است. این مراحل عبارت‌اند از:
- کاستن علائم اختلال (کاهش درد و رنج)
- شناسایی نشانه‌های اختلال در تاریخچه رشد و تکامل فرد به‌منظور یافتن کوتاه‌ترین و مؤثرترین روش درمان و پیشگیری
سطح آخر از سطوح مختلف پیشگیری در بهداشت روان پیشگیری نوع سوم است. در این پیشگیری، سعی می‌شود که از گسترش عوارض جانبی در حاشیه یک بیماری یا اختلال اصلی، کم شود. به عبارتی دقیق‌تر، این پیشگیری به فعالیت‌های توان‌بخشی برای افرادی که مبتلابه بیماری‌های مزمن طولانی‌مدت هستند، اشاره دارد. در این سطح به افراد مبتلا کمک می‌شود تا با حداکثر توانایی‌های جسمانی، روانی و اجتماعی خود بتوانند فعالیت کنند. به همین خاطر در این پیشگیری، آموزش مهارت‌های شغلی و اجتماعی اهمیت بالایی دارند.
معیارهای سنجش بهداشت روان در افراد جامعه
معیارهایی برای کسب اطمینان از سلامت روان افراد جامعه وجود دارند. این معیارهای نشان‌دهنده سلامت روان یک فرد سالم هستند. برخی از این معیارها عبارت‌اند از:
- تغذیه مناسب
- ورزش منظم
- کار و فعالیت در حد توان
- معاشرت با دیگران
- دانستن روش‌هایی برای ابراز وجود و عملی کردن آن‌ها
- خواب کافی
- شوخ‌طبعی و خنده‌رو بودن
- توان مقابله با مشکلات
- دانستن و به‌کارگیری روش‌های آرامش‌بخش در زندگی
- اهمیت دادن به زمان تفریح
- لذت بردن از زندگی روزمره (تحت تأثیر عواطف، ترس، خشم، عشق یا گناه خود به‌طوری قرار نمی‌گیرند که زندگی‌شان پریشان شود)
- قائل بودن احترام و ارزش به خود و نیز ارزیابی توانایی‌های خود در حد واقعی.
- داشتن سازگاری
اهمیت وجود بهداشت روان در جامعه
متأسفانه در سراسر جهان به بهداشت روان بیماری‌های روانی به‌اندازه سلامت جسمانی و بیماری جسمی اهمیت داده نمی‌شود. سلامت روان جامعه از دو جهت بسیار حائز اهمیت است:
- سلامت روان جمعیت عمومی
- بهداشت روانی گروه‌های خاص
ازلحاظ نیازمندی‌های سلامت روان برای گروه‌های خاص، مهم‌ترین گروه موردتوجه در ایران، جمعیت نوجوان و جوان هستند. این اهمیت در مورد گروه نوجوان و جوان به دلیل تغییرات شدید و سریع الگوی مصرف مواد مخدر، شیوع بالای خودکشی، آمار بالا در بیکاری و قرار داشتن حدود ۲۰ درصد از جمعیت زیرخط فقر مطلق، است. بااین‌وجود از مزایای برنامه‌های سلامت روان در جامعه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- تأمین سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه
- فراهم کردن خدمات بهداشتی درمانی به‌صورت قابل‌دسترس و مقرون‌به‌صرفه برای تمام افراد جامعه
- شناسایی، درمان، مراقبت و توان‌بخشی بیماران روانی
- ارتقاء آگاهی افراد جامعه و فرهنگ‌سازی در جامعه
- توانمند کردن کارکنان بهداشتی و درمانی در زمینه ارائه خدمات به بیماران و خانواده آنان
- ایجاد نظام ثبت و گزارش دهی اختلالات روانی
- تمرکززدایی در ارائه خدمات درمانی بر اساس دیدگاه بهداشت روان جامعه نگر
- جلب مشارکت افراد جامعه در بهره‌مندی از خدمات نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه
- افزایش مقاومت و توان مقابله افراد جامعه در برابر عوامل ایجادکننده اختلالات روانی
- انگ زدایی از بیماران روانی و اختلالات روان‌پزشکی
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی هدف از سلامت روان، رسیدن به آرامش و رضایت باطن است. این حوزه تنها به تشریح علت اختلالات نمی‌پردازد. بلکه پیشگیری ناراحتی روانی به معنای وسیع آن، باهدف جلوگیری از وقوع بیمارهای شدید روانی را دنبال می‌کند. در آخر لازم است به خاطر داشته باشید حفظ سلامت روان جهت داشتن یک زندگی سالم، مسئولیت شخصی هر یک از افراد جامعه است.
