تغذیه چگونه موجب کنترل دیابت در افراد مبتلا خواهد بود؟
تغذیه در کنترل بسیاری از بیماری‌ها اهمیت دارد. افراد مبتلابه دیابت نیز می‌توانند با داشتن یک برنامه‌ریزی غذایی متناسب قند خون خود را کنترل کنند. شاید بعضی گمان کنند برای پیشگیری از دیابت باید رژیم غذایی بسیار سختی بگیرند یا کارهای سختی انجام دهند. درحالی‌که چنین نیست و صرفاً با رعایت چند نکته‌ی ساده در شیوه زندگی، می‌توان از ابتلا به دیابت پیشرفته جلوگیری کرد. با رعایت برخی از نکات می‌توان مراحل کاهش بیماری را در پیش گرفت. این نکات شامل داشتن تغذیه‌ی سالم، ورزش روزانه و در صورت داشتن اضافه‌وزن یا چاقی، کاهش ۵ تا ۷ درصدی وزن است. رعایت این اصول می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را در افراد مستعد تا ۷۰% کاهش دهد.
تغذیه و دیابت
برخلاف باور رایج مبنی بر اینکه برای کنترل قند باید از یک رژیم غذایی سخت پیروی کرد. افراد مبتلابه دیابت می‌توانند با رعایت تعادل و تناسب در برنامه‌ی غذایی خود از گروه‌های غذایی مختلف استفاده کنند. یکی از روش‌های ساده و علمی و درعین‌حال کارآمد برای داشتن تغذیه مناسب در دیابت، استفاده از بشقاب سلامتی است. در این روش فقط کافی است ابتدا بشقاب غذای خود را به‌کل عمودی به دو قسمت مساوی تقسیم کنید.
- یک قسمت آن را با سبزی‌های آزاد پرکنید (سبزی‌های آزاد شامل همه‌ی سبزی‌ها غیر از سبزی‌های نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی، کدوحلوایی، باقالا، ذرت، نخودفرنگی، هویج، چغندر و شلغم است).
- بعدازآن نیمه‌ی خالی بشقاب را به دو قسمت مساوی تقسیم کنید. اول گروه نان و غلات (مانند نان، برنج، ماکارونی و غذاهای مشابه). دوم گروه گوشت و جایگزین‌ها (مانند مرغ، ماهی، گوشت، تخم‌مرغ و امثال آن) پرکنید.
مواد قندی
یک سری نکات کلی ولی مهم در رابطه با تغذیه‌ی دیابتی‌ها وجود دارد. رعایت این نکات می‌تواند وضعیت فرد مبتلا را تا حد بسیار زیادی بهبود ببخشد. توصیه می‌شود برای کنترل مناسب قند خون نکات زیر را رعایت کنید:
- هرروز سه وعده‌ی اصلی سبک داشته باشید.
- همراه دو تا سه میان وعده بافاصله‌ی زمانی منظم سه تا چهار ساعت. این انضباط تغذیه‌ای را باید هرروز رعایت کنید. چراکه غذا خوردن در زمان‌های منظم به کنترل سطح قند خون کمک می‌کند.
- مصرف مواد قندی مانند شکر، نوشابه‌های غیر رژیمی، دسرها، شیرینی‌ها، مربا و عسل را محدود کنید.
- هر چه در تغذیه خود قند بیشتری قرار دهید، قند خون شما نیز بالاتر خواهد رفت.
- استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌تواند به کمکتان بیاید. به شرطی که در مصرف آن افراط نکنید.
- مصرف غذاهای سرخ‌شده، چیپس و غذاهای آماده و مقدار چربی مواد غذایی را به حداقل برسانید.
- غذاهای پرچرب باعث اضافه‌وزن می‌شوند. داشتن وزن مناسب برای کنترل قند خون و حفظ سلامت قلب ضروری است.
- از غذاهای پر فیبر مانند نان‌های سبوس‌دار، غلات کامل و حبوبات، برنج قهوه‌ای، سبزی‌های و میوه بیشتر استفاده کنید.
- غذاهای پر فیبر باعث احساس سیری می‌شوند و به کاهش قند خون و کلسترول کمک میکنند.
- هنگام تشنگی آب بنوشید.
- استفاده از نوشابه‌های غیر رژیمی و آب‌میوه، قند خون شما را بالا میبرد.
- ورزش را به برنامه‌ی روزانه خود اضافه کنید. فعالیت بدنی منظم، کنترل قند خون را بهبود می‌‌بخشد.
تأثیر فیبر در تغذیه
مصرف روزانه فیبر باید حداقل ۲۰ گرم باشد. بنابراین از مواد غذایی زیر که هر واحد از آن‌ها حداقل ۳ گرم فیبر دارد، بیشتر استفاده کنید:
- نان جوی سبوس‌دار، نان سنگک، جوی پوست‌نکنده، ذرت
- بادام، بادام‌زمینی، فندق، گردو
- انواع لوبیا، عدس، سویا
- سبزی‌های شامل لوبیا سبز، نخودفرنگی، هویج، گل‌کلم، اسفناج
- میوه‌ها شامل توت‌فرنگی، شاه‌توت، گلابی، سیب (مخصوصاً باپوست)، پرتقال
فیبرها به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- فیبرهای نامحلول
فیبرهای نامحلول به مواد غذایی شکل می‌دهند. مواد غذایی حاوی فیبر نامحلول شامل غلات دانه کامل و نان‌ها ازجمله نان سنگک می‌شود. فیبرهای نامحلول در طی فرآیند گوارش، مایعات را به خود جذب میکنند. ترکیب فیبر و مایعات، باعث حرکت سریع‌تر مواد غذایی در دستگاه گوارش می‌شود. شما با مصرف کافی از فیبرهای نامحلول، علاوه بر ایجاد مدفوع نرم‌تر و حجیم‌تر، فواید دیگری نیز به دست خواهید آورد؛ ازجمله پیشگیری از بیماری‌هایی همچون هموروئید، دیورتیکول و سرطان راست‌روده و روده بزرگ.
- فیبرهای محلول
این فیبرها در طی گوارش هضم می‌شوند ولی غلیظ و چسبناک باقی می‌مانند. منابع غذایی و تغذیه حاوی فیبر قابل‌هضم شامل لوبیا، نخود و برخی از غلات ازجمله جو و جوی دو سر می‌شود. اثر فیبرهای محلول با اثر فیبرهای نامحلول کاملاً متفاوت است. فیبرهای محلول از جذب برخی مواد موجود در غذاها جلوگیری میکنند، که دو نوع از مهم‌ترین آن‌ها کلسترول و گلوکز است. مصرف فیبرهای محلول به میزان زیاد، کلسترول خون را از طریق وصل شدن به آن در طی فرآیند گوارش تا حدودی کاهش می‌دهد. علاوه بر این مصرف فیبرهای محلول به میزان زیاد، از طریق کاهش سرعت جذب گلوکز، از افزایش قند خون جلوگیری می‌کند.
میزان استفاده از نمک در برنامه غذایی
به‌منظور پیشگیری از افزایش فشارخون مصرف نمک بهتر است محدود شود (۵/۱-۱ قاشق چای‌خوری در روز). دراین‌بین غذاهای طبیعی و خانگی به علت اینکه سدیم کمتری دارند نسبت به غذاهای آماده مثل انواع کنسرو، انواع کنسرو، سوسیس و کالباس ترجیح داده می‌شوند. همچنین بهتر است از اضافه کردن نمک در سر سفره نیز خودداری گردد.
کلسترول در برنامه غذایی
مقدار کلسترول مصرفی در تغذیه روزانه باید کمتر از ۳۰۰ میلی‌گرم باشد. لازم به توضیح است که کلسترول نوعی چربی است که در غذاهایی مانند گوشت (مخصوصاً گوشت قرمز) زرده تخم‌مرغ، دل و جگر و لبنیات دیده می‌شود. بالا بودن آن عامل مهمی در ایجاد بیماری‌های قلبی و عروقی است.
تغذیه و دیابت نوع یک
در حالت عادی لوزالمعده بر اساس میزان فعالیت بدنی شما و غذایی که می‌خورید انسولین بدن شما را تنظیم می‌کند. ازآنجایی‌که در دیابت نوع ۱ این فرآیند ازکارافتاده است، شما باید خود به تنظیم آن بپردازید. به‌عنوان یک قاعده کلی، تزریق انسولین و فعالیت فیزیکی قند خون را پایین و خوردن غذا آن را بالا میبرد. هدف اصلی شما در برنامه‌ریزی غذایی در دیابت نوع ۱ ایجاد تعادل میان این ۳ عامل است.
از این طریق می‌توانید قند خون خود را تا حد امکان نزدیک به مقدار طبیعی نگه‌دارید. مثلاً شما می‌توانید قبل از انجام فعالیت ورزشی، به‌منظور جلوگیری از کاهش قند خون، مقداری غذای حاوی کربوهیدرات مصرف کنید و یا از مقدار انسولین تزریقی خود بکاهید. همچنین می‌توانید در مواقعی که می‌خواهید غذای بیشتری بخورید (مثلاً در مهمانی‌ها) با افزایش مقدار انسولین خود، مانع از بالا رفتن قند خونتان شوید. به خاطر داشته باشید که تنظیم تغذیه تنها با اندازه‌گیری منظم قند خون امکان‌پذیر است.
نکات مهم در دیابت نوع یک
در برنامه‌ریزی غذایی دیابت نوع ۱، رعایت نکات زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:
- مصرف وعده‌های غذایی در فواصل منظم و تقریباً ثابتی از شبانه‌روز
- ثابت بودن تقریبی ترکیب و مقدار غذا در تمام‌روز
این امر بیشتر در مورد کسانی صادق است که مقدار انسولین ثابتی را در طول شبانه‌روز تزریق میکنند. روش‌های جدیدی از تزریق انسولین، مانند روش تزریقات متعدد و یا پمپ انسولین به شما آزادی عمل بیشتری در مورد انتخاب زمان مصرف و نیز ترکیب غذایتان می‌دهند.
- درمان هیپوگلیسمی و جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد غذا هنگام بروز حملات
- مصرف دقیق و حساب‌شده کربوهیدرات‌ها
تغذیه و دیابت نوع دو
در دیابت نوع ۲ لوزالمعده یا به مقدار لازم انسولین ترشح نمی‌کند. انسولین ترشح‌شده به‌خوبی قادر نیست اعمال خود را در بدن انجام دهد. در حالت طبیعی انسولین خون در مرحله اول ابتدا به مقدار زیادی بالا می‌رود. بر همین اساس قند خون بعد از غذا را کنترل کنید. سپس پایین آمده، در یک حد متعادل باقی می‌ماند تا غلظت پایه انسولین در بین وعده‌های غذا حفظ گردد. در دیابت نوع ۲ مرحله اول ترشح انسولین شدیداً مختل می‌شود. بنابراین ممکن است شما در مصرف بعضی غذاها خصوصاً غذاهای حاوی کربوهیدرات محدودیت داشته باشید. برای آگاهی از اینکه کدام غذاها بیشتر قند خونتان را بالا میبرد و چه برنامه ای برای تغذیه لازم دارید. بهترین راه اندازه‌گیری قند خون ۲-۱ ساعت بعد از مصرف غذا است.
به‌طورکلی در دیابت نوع ۲ اهداف داشتن رژیم غذایی مناسب شامل کم کردن مقدار کالری مصرفی روزانه، کاهش وزن و پایین آوردن قند، چربی و فشارخون در صورت وجود است. داشتن فعالیت ورزشی مرتب نیز کمک بسیار زیادی دررسیدن به اهداف بالا می‌کند.
راهنمای رژیم غذایی
بر اساس راهنمای رژیم غذایی انجمن غذای آمریکا هر فرد بالای ۲ سال باید به موارد زیر عمل کند.
- غذاهای متنوع مصرف کند.
- وزن مطلوب را حفظ کند.
- رژیم کم‌چربی با چربی‌های اشباع‌شده و کلسترول پایین انتخاب کند.
- رژیم غذایی هر فرد باید انواع مختلف سبزی‌های، میوه‌جات و غلات را در برگیرد.
- در مصرف قندها احتیاط را رعایت کند.
- از افراط در مصرف نمک خودداری کند.
- از مصرف الکل پرهیز کند.
این دستورات تغذیه‌ای بین افراد دیابتی و غیر دیابتی مشترک است پس برای همه، توجه به آنچه می‌خورند حائز اهمیت است.
نتیجه‌گیری
مهم‌ترین اصل در کنترل دیابت کسب آگاهی درباره‌ی بیماری است. تا زمانی که یک پدیده را نشناسیم نمی‌توانیم با آن مبارزه کنیم. یادتان باشد تغذیه سالم یکی از ۵ گام اصلی برای مدیریت دیابت و کنترل قند خون است. اصول کنترل دیابت شامل رعایت برنامه‌ی غذایی سالم، استفاده‌ی صحیح از داروها و انسولین طبق نظر پزشک، ورزش روزانه و مدیریت استرس است. افراد مبتلابه دیابت باید بیشتر مراقب باشند و به کمک گروه‌درمانی، آموزش‌های لازم را ببینند.
