اضطراب کودکان چه علائمی دارد و چگونه آن را کنترل کنیم؟
اضطراب کودکان از شایع‌ترین اختلالات در حوزه کودک و نوجوان است. برخی از کودکان انواع هیجان‌ها را تجربه می‌کنند. به‌عنوان‌مثال:
- ترس
- سردرگمی
- خشم
- نفرت
- درماندگی
- تنهایی
کودکان به دلیل طبیعتی که در ذات خود دارند، ازلحاظ هیجانی بی‌تجربه هستند. معمولاً نمی‌توانند دقیقاً بیان کنند که چه احساسی دارند. این حالت باعث می‌شود که آن‌ها منزوی و درون‌گرا شوند. در علم روانشناسی، روانشناسان بالینی آن را اختلال درونی سازی می‌نامند. اگر این حالات در کودک ادامه پیدا کند. ممکن است مقدمه‌ای برای اختلالات روانی در نوجوانی و اوایل بزرگ‌سالی باشد. به‌عبارت‌دیگر دوام این حالات سلامت نوجوانان و جوانان را به خطر می‌سازد. به‌طورکلی همه این عوامل موجب می‌شوند که تشخیص و شناسایی اضطراب و افسردگی کودکان دشوار شود.
نشانه‌های اضطراب در کودکان
کودکانی که مضطرب و افسرده هستند. معمولاً به والدین و پرستاران خود وابستگی عاطفی شدید نشان می‌دهند. از دیگر علائمی که نشان‌دهنده اضطراب آن‌ها است عبارت‌اند از:
- کودک دائماً درصدد جلب‌توجه والدین و یا پرستار خود است.
- برای انجام ندادن برخی از کارها و فعالیت‌هایش، مثلاً نرفتن به مدرسه، هر کاری می‌کنند.
- یکی دیگر از نشانه‌های اضطراب کودکان این است که کودک نسبت به برخی از رویدادها مخصوصاً جدا شدن از والدین، پرستار و یا فوت آن‌ها به‌شدت می‌ترسد.
لازم به ذکر است که از مهم‌ترین نشانه‌های اضطراب در کودکان انزواطلبی آن‌ها است. باید به نشانه‌ها توجه کنید و در صورت مشاهده در کودک خود آن را با یک روانشناس کودک و نوجوان در میان بگذارید. در ادامه خوب است علائم نشانه‌های مشترک در استرس و اضطراب را نیز بدانید. یادتان باشد استرس یک عامل بیرونی را شامل می‌شود ولی اضطراب منشأ درونی دارد. از نشانه‌های مشترک این دو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سختی در تمرکز
- تغییرات رفتاری مثل تخییر مداوم خلق‌وخو، پرخاشگری، اعصاب ضعیف، یا چسبندگی
- ترس (ترس از تاریکی، تنها بودن، یا غریبه‌ها)
- رشد یک عادت عصبی، از قبیل خوردن ناخن،
- خارج شدن از خانواده یا دوستان
- امتناع از رفتن به مدرسه
- به دردسر افتادن در مدرسه
- جمع‌کردن چیزهای غیرعادی و بی‌ارزش
- کاهش یا افزایش اشتها
- شکایت از درد معده و یا سردرد
- شب‌ادراری
- مشکلات خواب یا کابوس
دلایل اضطراب در کودکان
عوامل متعددی در ایجاد اضطراب کودکان مؤثر هستند. به‌اختصار هر یک از عوامل مؤثر در مضطرب شدن کودکان را موردبررسی قرار می‌دهیم.
- ژنتیک
اگر والدین خانواده دارای اضطراب باشند احتمال اینکه فرزندان خانواده نیز به این اختلال مبتلا شوند، افزایش میابد.
- اختلال در پیام‌رسان‌های عصبی مغز (نوروترانسمیترها)
درصورتی‌که این پیام‌رسان‌ها یعنی نوروترنسمیترها در مغز دچار اختلال عملکرد و عدم عملکرد شوند. می‌تواند باعث ایجاد اضطراب شوند.
- شرایط زندگی
موقعیتهای مختلفی در زندگی می‌تواند بر احساسات کودک تأثیرگذار باشد. مثلاً، از دست دادن عزیزان، بیماری، مشاهده خشونت‌ها و یا مورد خشونت و آزار و اذیت قرار گرفتن ازجمله شرایط استرس‌زا به شمار می‌روند.
- رفتارهای آموخته‌شده
امکان دارد کودک با توجه به رفتار اعضای خانواده‌ای که در آن قرار دارد رفتارهای اضطراب را بروز دهد. به‌عبارتی‌دیگر در معرض یادگیری اضطراب و رفتارهای مضطرب کننده قرار می‌گیرد. شروع به تقلید رفتار می‌کند. با ادامه این تقلید اضطراب را در خود نهادینه می‌کند. یاد می‌گیرد همیشه مضطرب باشد.
راهکارهای کاهش اضطراب در کودکان
اولین قدم برای کاهش اضطراب در کودک خود، شناسایی علائم و دلایل ایجاد اضطراب کودکان است. هرچه بهتر بتوانید در شناسایی عوامل دقت کنید کمک بهتر و مؤثرتری می‌توانید داشته باشید. از دیگر راهکارهایی که می‌توان ارائه داد عبارت‌اند از:
- آموزش مهارت مدیریت اضطراب
هرچه زودتر مهارت‌های مدیریت اضطراب را به فرزندتان آموزش دهید. با آموزش مهارت‌های مدیریت اضطراب در درازمدت کودک سالم‌تری خواهید داشت. این مهارت‌ها به افزایش هوش هیجانی فرزند شما کمک زیادی می‌کند.
- انجام بازی‌های هدفمند
با کودک خود بازی‌های هدفمند انجام دهید. به‌عنوان‌مثال در حین بازی با فرزندتان نقش شخصیتی را بازی کنید که ماشینش خراب‌شده و به خاطر آن عصبانی است. از او بخواهید به او یاد بدهد چطور آرامش خود را حفظ کند.
- شناخت و آگاهی از هیجانات مختلف
نام احساسات مختلف (غم، شادی، ترس و نگرانی و خشم) را به فرزندتان آموزش دهید. به کمک هم دلیل اضطراب او را شناسایی و علائمی که در او ایجادشده را مشخص کنید (علائمی مثل تپش قلب و لرزش دست). انجام این کار به فرزندتان کمک می‌کند علائم مختلف احساسات خود را در هنگام اختلال اضطراب کودکان بشناسد. همچنین بتواند روی علائم جسمی خود اسم بگذارد (مثلاً وقتی قلبم تند می‌زند و صدایم می‌لرزد نشانه این است که اضطراب دارم).
- پیدا کردن راه‌حل با کمک یکدیگر
آیا کودکتان زمانی که اضطراب دارد دوست دارد بغلش کنید؟ نمی‌دانید؟ بپرسید! از او بپرسید زمانی که نگران است دوست دارد چه‌کاری انجام دهد یا شما چه‌کاری برایش انجام دهید.
- انجام کارهای هنری
طراحی، رنگ‌آمیزی، نقاشی و بازی با شن برای کاهش اضطراب بسیار مفیدند. کودکان در هنگام رنگ‌آمیزی و نقاشی می‌توانند احساسات خود را ابراز و تخلیه کنند. این فعالیت‌های ساده تأثیر زیادی در کاهش اضطراب کودک دارند.
مهارت‌هایی برای کودک مضطرب (۱)
همان‌طور که گفته شد آموزش مهارت‌های مدیریت و مقابله با اضطراب را باید در اولویت قرار دهیم. چراکه کودک ما باید قادر باشد زمان‌هایی که از شما فاصله دارد، بتواند با اضطراب خود مقابله کند. به نکات زیر توجه کنید.
- به کودک خود بیاموزید که با ترس‌هایش روبرو شود نه اینکه از آن‌ها فرار کند.
بدن انسان نمی‌تواند برای طولانی‌مدت مضطرب باقی بماند. بنابراین مکانیسمی وجود دارد که پس از مدتی باعث آرامش می‌شود. معمولاً اضطراب کودکان بعد از بیست تا چهل دقیقه فروکش می‌کند.
- به کودک بیاموزید انسان کاملی نبودن اهمیتی ندارد.
خیلی از والدین گمان می‌کنند موفقیت در ورزش، درس و یا هنر بسیار اهمیت دارد. اما آن‌ها فراموش می‌کنند کودک باید تجربه‌های منحصربه‌فرد کودکی خودش را داشته باشد.
- بر نکات مثبت کودک خود توجه بیشتری داشته باشید.
گاهی اوقات کودک مضطرب و نگران در افکار منفی و انتقاد از خود غرق می‌شود. ممکن است او در مورد اتفاقات آینده بیشتر بر نیمه‌خالی لیوان تمرکز کند. هرچه شما بیشتر بتوانید بر افکار مثبت کودکتان و نکات خوب موقعیت تمرکز کنید، کودک شما نیز می‌تواند نکات مثبت را ببیند و به آن‌ها توجه کند.
- برای کودکتان الگوی رفتار مناسبی ایجاد کنید.
کودک معمولاً رفتار والد را تقلید می‌کند. بنابراین اگر شما از موقعیتهای اضطراب زا اجتناب کنید. کودکان نیز از شما تقلید می‌کنند. اگر شما با ترس‌‌هایتان روبرو شوید، او نیز همین کار را می‌کند. اگر شما به خودتان اهمیت بدهید و برای نیازهایتان وقت بگذارید. به‌طور خودکار مشاهده می‌کنید که به اضطراب کودکان اهمیت می‌دهید. کودک شما هم از شما تقلید می‌کند. پس اگر می‌خواهید کودکی سالم ازنظر روان داشته باشید خود شما نیز باید به روان خود اهمیت بدهید.
- رفتارهای شجاعانه کودکتان را تشویق کنید.
اگر کودک با ترس‌هایش روبرو شد، این کار او را تشویق کنید. این تشویق می‌تواند یک آغوش، یک استیکر و یا یک جایزه کوچک باشد. اما شما هیچ‌گاه نباید از قبل برای کودک جایزه‌ای تعیین کنید. اگر رفتار مناسب کودکتان در مقابل ترس‌هایش با تشویق همراه باشد، او برای ادامه این رفتار دلگرم‌تر می‌شود.
مهارت هایی برای کودک مضطرب (۲)
در این قسمت ادامه مهارت‌های لازم برای کودک مضطرب (۱) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
- خواب مناسب کودک را به‌شدت جدی بگیرید.
برای کودکتان زمان خواب منظمی در نظر بگیرید. بر آن پافشاری کنید. این کار به کودک شما کمک می‌کند تا خواب کافی داشته باشد و بدون استرس به خواب برود و یا از خواب بیدار شود.
- کودک را تشویق کنید که اضطراب خود را بازگو کند.
اگر کودکتان با شما از ترس‌ها و اضطراب‌هایش حرف زد به او نگویید (مشکلی نیست) یا (نه تو نمی‌ترسی). این کار به کودک شما کمکی نمی‌کند. با این کار اضطراب کودکان به پایان نمی‌رسد. بلکه باعث می‌شود کودکتان فکر کند که به او گوش نمی‌کنید یا او را درک نمی‌کنید. به‌جای این کار می‌توانید بگویید (بله به نظر می‌رسد که ترسیده‌ای. نگران چه چیزی هستی؟) بعد می‌توانید در مورد احساسات و ترس‌هایش با او صحبت کنید.
- به کودک خود کمک کنید که مشکلش را حل کند.
وقتی‌که به کودکتان اطمینان می‌دهید که او را می‌فهمید و به حرف‌های او گوش می‌دهید. باید این کار را با کمک برای حل مشکل واقعی او تکمیل کنید. باید به او کمک کنید که راه‌حل‌های مختلفی برای مشکلش پیدا کند.
- با کودکتان تمرینات آرامش‌بخش انجام دهید.
گاهی چند تمرین آرامش‌بخش ساده می‌تواند راهکار کاهش اضطراب کودکتان باشد. این کار می‌تواند چند نفس عمیق باشد. می‌توانید از کودکتان بخواهید به چیزی که دوست دارد مثل قدم زدن در ساحل فکر کند. می‌توانید از او بخواهید چشمانش را ببندد. به یک‌صدا، بو و یا تصویر فکر کند. به‌عنوان‌مثال از او بخواهید که چشمانش را ببندد. به ساحل و بوی دریا فکر کند و شن‌ها را در زیر پاهایش تصور کند. به صدای مرغان دریایی و صدای موج‌ها فکر کند. اگر این کار برای او اثر داشت می‌توانید از او بخواهید خودش در زمان اضطراب این تمرین را انجام دهد.
نتیجه‌گیری
مادر و پدر عزیز در پایان مقاله اضطراب کودکان خوب است به این موارد توجه کنید:
- با کودک خود همفکری کنید.
- اگر کودک در مورد به حقیقت پیوستن ترس‌هایش با شما صحبت می‌کند. راهکارهای مناسبی را به او ارائه دهید.
- آرام باشید و برای کودکتان آرامش و امنیت ایجاد کنید.
- با همسرانتان مشورت کنید و هماهنگ عمل کنید.
- رفتارهای اشتباه خود را اصلاح کنید.
- برای کنترل علائم استرس از روش‌های سالم استفاده کنید.
