کم‌خونی چه علائمی دارد و چگونه می توان آن را درمان کرد؟
کم‌خونی یا آنمی به وضعیتی در بدن گفته میشود که به اندازه کافی گلبول های قرمز خون سالم وجود نداشته باشد. به عبارتی دیگر آنمی به این معنی است که خون هموگلوبین (بخشی از سلول های قرمز خون RBC است و اکسیژن را به تمام سلول ها منتقل می‌کند) کم دارد. برخی گمان می کنند که کم خونی ویژه بانوان است. این در حالی است که آنمی در مردان نیز زیاد دیده شده است.
البته لازم به ذکر است که به دلیل شرایط خاص بانوان به ویژه در دوران نوجوانی و جوانی که با عادت ماهیانه همراه است، آنمی، در بانوان شایع تر است. با این حال هم مردان و هم زنان باید به آنمی و علائم و عوارض آن توجه داشته باشند.آنمی، از جمله بیماری های خاموشی است که به راحتی قابل تشخیص نیست و عموما باید در آزمایش خون میزان کم خونی مشخص شود. این بیماری انواع مختلفی دارد و علت بروز کم خونی نیز بسیار متفاوت است.
انواع کم‌خونی
آنمی، انواع مختلفی دارد. شخص مبتلا به آنمی می تواند شامل یکی از موارد زیر باشد:
- کم خونی فقر آهن
- کم خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین
- تالاسمی
- کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن
- آنمی آپلاستیک
- کم خونی سلول های داسی شکل
- کم خونی همولیتیک
نشانه های آنمی یا کم خونی
آنمی در بیشتر موارد به آرامی شروع می شود. بنابراین ممکن است در ابتدا متوجه علائم آن نشویم. همانطور که سطح هموگلوبین خون پایین می‌آید، ممکن است یک یا تعداد بیشتری از علائم زیر بروز پیدا کند.
- ضربان قلب سریع
- نفس تنگی
- مشکل تنفس هنگام انجام کارهایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و یا حتی صحبت کردن
- سرگیجه
- درد قفسه سینه
- تورم دست یا پا
- ریزش مو و گود شدن روی ناخن (یا ناخن قاشقی که در کم خونی های شدید دیده می شود).
- رنگ پریدگی پوست، ناخن، دهان و لثه
- خستگی شدید(شایع ترین علامتی است که بیشتر افراد را آزار می دهد)
لازم به ذکر است که علائم دیگری به جز علائم ذکر شده میتواند وجود داشته باشد که برخی از این علائم حاکی از کمبود آهن است. به عنوان مثال:
- اشتهای غیرعادی برای مواد غیر خوراکی مثلا علاقه به خوردن خاک، یخ، گچ، کاغذ و مواردی از این قبیل که به آن (پیکا) گفته می شود و در دوران بارداری هم ممکن است رخ دهد.
- پرخاشگری و عصبانیت، که با شروع درمان بهبود چشمگیری می یابد.
- دست و پای سرد، که ممکن است به دلیل کاهش اکسیژن بدن باشد(هرچند بعضی افراد به طور عادی دچار این حالت هستند و شامل کم‌خونی نمی شود).
- عفونت های بیش از حد
- ضعف ایمنی بدن
آزمایش‌های نشان دهنده آنمی
شمارش کامل خون(CBC) یک آزمایش خون است که سطح هموگلوبین و دیگر ویژگی های گلبول‌های قرمز را اندازه گیری می‌کند. این آزمایش نه تنها کم خونی را نشان می دهد، بلکه میتواند به پزشک در پیدا کردن دلیل کم خونی کمک کند. با این وجود،ممکن است به آزمایش های دیگری نیاز باشد تا به پیدا کردن آنچه باعث کم خونی می شود، کمک کند. این آزمایش ها شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش شیمی خون برای بررسی عملکرد اعضا و سطح ویتامین ها و مواد معدنی
- آزمایش خونی به نام شمارش رتیکولوسیت(Reticulocytes)؛ گلبول‌های قرمز بسیار جوانی هستند که تنها از مغز استخوان آزاد می شوند، بنابراین این آزمایش نشان می‌دهد که تعداد سلول های قرمز جدید بدن چند عدد است.
- آزمایش مغز استخوان
- آزمایش خون برای بررسی سطح آهن خون
- آزمایش مدفوع برای بررسی خون(به نام آزمون خون پنهان در مدفوع یا FOBT)
عوامل موثر در کم خونی
متاسفانه عوامل زیادی در زندگی روزمره وجود دارند که بر شدت کم‌خونی می افزایند و یا به طور کلی موجب آنمی می شوند. شایع ترین این عوامل عبارت اند از:
- آلودگی آب و هوا
- پایین بودن کیفیت واقعی تغذیه عامّه مردم
- مشکلات مربوط به قاعدگی در بانوان (خونریزی زیاد و یا فاصله کم بین قاعدگی ها )
- مصرف چای و قهوه به ویژه بلافاصله پس از غذا
- انگل های گوارشی(به خصوص در کودکان)
- اشکال در جذب آهن از روده(پولیپ روده، اسهال‌های مزمن، جراحی‌های انجام شده در روده، مصرف زیاد داروهای ضد اسید مانند رانیتیدین، سایمتیدین، فاموتیدین، امپرازول و شربت های آنتی اسید)
- یبوست به معنای عام آن.
- خونریزی های ضعیف و دنباله دار گوارشی ( مانند زخم معده، سرطان روده، همورویید (بواسیر) و شقاق مقعد)
- مصرف داروهایی مثل کلستیرامین، پانکراتین و تتراسایکلین.
- عفونت های مزمن و درمان نشده
ویتامین B12 و درمان کم خونی
ویتامین B12 بیشتر در محصولات غذایی حیوانی مثل گوشت گاو، ماهی و همچنین به میزان کمتری در تخم مرغ و پنیر وجود دارد. متأسفانه افراد گیاه‌خوار بیشتر در معرض کم‌خونی جدی قرار می‌گیرند. بدن ما روزانه به ۲٫۴ میلی‌گرم از این ویتامین نیاز دارد. حتماً در تغذیه‌ی خود گوشت، ماهی، تخم مرغ و میوه را به طور متنوع بگنجانید.
مصرف مواد غذایی آهن دار
آهن برای درمان کم‌خونی عالی است و برای تولید هموگلوبین لازم و ضروری است. آهن دو نوع است: آهن هِم و آهن غیر هِم. آهن هِم بیشتر جذب بدن میشود و در گوشت قرمز و جگر به میزان زیادی وجود دارد. البته توجه داشته باشید که جگر در عین حال حاوی میزان زیادی کلسترول نیز می‌باشد. آهن موجود در عدس، توفو و کشمش سخت‌تر جذب بدن میشود. برای همین توصیه می‌کنیم این مواد غذایی را با مواد غذایی سرشار از آهن هِم یا مواد غذایی سرشار از ویتامین C مصرف کنید تا راحت‌تر جذب بدن شوند. توجه داشته باشید که غلات نیز سرشار از آهن هستند و از مصرف آن‌ها نیز غافل نشوید.
- زنان زیر ۵۰ سال به ۱۸ میلی گرم و زنان بالای ۵۱ سال و مردان بزرگسال به ۸ میلی گرم آهن نیاز دارند.
- در هر وعده غذای حاوی ۹۰ گرم فیله‌ی گاو، ۱۴ میلی‌گرم و در هر وعده غلات غنی شده ۱۰ میلی‌گرم آهن وجود دارد.
مصرف ویتامین C
ویتامین C باعث جذب بهتر آهن میشود و می تواند در درمان کم‌خونی موثر باشد. برای همین توصیه می‌کنیم غذاهایتان را با بروکلی و فلفل دلمه‌ای میل کنید و از مرکبات غافل نشوید زیرا این مواد غذایی سرشار از ویتامین C می‌باشند. همچنین باید بدانید که ویتامین C به توازن اثرات فیتات( phytate )کمک زیادی می‌کند. محققان سوئدی ثابت کرده‌اند زمانی که مواد غذایی سرشار از ویتامین C با مواد غذایی حاوی فیتات‌ها مثل اسفناج، سیب زمینی شیرین و ریواس میل می‌کنید آهن بهتر و بیشتر جذب بدنتان میشود. توصیه می‌کنیم روزانه حداقل یک فنجان مواد غذایی سرشار از ویتامین C میل کنید.
درمان کم خونی با فولیک اسید
فولات یا همان ویتامین B٩ که به اسید فولیک نیز شهرت دارد به تقسیم شدن گلبول‌های قرمز کمک زیادی می‌کند و برای همین حمل اکسیژن را راحت‌تر می‌سازد. به استثنای کسانی که نمی‌توانند فولات را از طریق تغذیه جذب کنند و نیاز به درمان با اسید فولیک دارند، بقیه‌ی افراد می‌توانند از طریق مصرف مواد غذایی میزان این ماده را برای رفع کم‌خونی در بدنشان بالا ببرند. مواد غذایی از قبیل اسفناج، غلات غنی شده، عدس، لوبیاها، سبزیجات دارای برگ سبز، آب پرتقال، جگر و آجیل‌ها سرشار از اسیدفولیک می‌باشند. توجه داشته باشید که بدن ما روزانه به ۴۰۰ میلی گرم فولات نیاز دارد و با مصرف یک فنجان عدس یا لوبیا کمابیش می‌توان این میزان را تأمین کرد.
نتیجه گیری
در پایان این مقاله لازم است بدانید، اگر نفس نفس می‌زنید، احساس خستگی و بی اشتهایی می‌کنید. در دست و پایتان احساس سوزش یا گزگز دارید و یا این که قلبتان تندتر می‌زند احتمال دارد که دچار کم‌خونی شده باشید. اگر این علائم را در خود مشاهده کردید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
