ایمونولوژی چیست؟ معرفی اختلالات مرتبط با حوزه ایمونولوژی
ایمونولوژی (Immunology) شاخه‌ای از علوم زیست پزشکی است که مطالعه ساختار و عملکرد سیستم ایمنی بدن در تمام ارگانیسم‌ها را در برمی‌گیرد. سیستم ایمنی مهم‌ترین نقش را در شناخت بیماریها ایفا می‌کند و همچنین با انواع مختلفی از مکانیسمهای دفاعی از بدن انسان در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند. ایمونولوژی شامل کلیه واکنش‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی ارگانیسم در برابر مواد و ارگانیسم‌های خارجی است. در حال حاضر مشخص‌شده است که پاسخ‌های ایمنی در روند بسیاری از اختلالات شایع که به‌طورمعمول به‌عنوان بیماری ایمنولوژیک شناخته نمی‌شوند، نقش دارد. ازجمله این اختلالات می‌توان به بیماریهای متابولیکی، قلبی و عروقی و اختلالات عصبی مانند آلزایمر اشاره کرد.
سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی بدن با توجه به تعریفی که این علم از آن دارد. عبارت است از سیستم پیچیده‌ای از ساختار‌ها و فرآیند‌هایی است که برای محافظت از بدن در برابر بیماری تکامل‌یافته است. اجزای مولکولی و سلولی، سیستم ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند. همچنین ازنظر علم ایمونولوژی می‌توان گفت عملکرد این عوامل به دو گروه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- مکانیسمهای ایمنی ذاتی (Innate Immunity)
مکانیسم‌هایی غیراختصاصی که به‌صورت ذاتی در یک ارگانیسم انجام می‌شوند، ایمنی ذاتی می‌گویند.
- مکانیسم ایمنی اکتسابی (Adaptive Immunity)
پاسخ‌هایی که در برابر انواع عوامل بیماری‌زا و سازگار با آن‌ها توسط سیستم ایمنی بدن، ایجاد می‌شود مکانیسمهای ایمنی اکتسابی می‌گویند. درواقع این نوع ایمنی برای هر پاتوژن به‌صورت اختصاصی پاسخ ایجاد می‌کند.
لازم به ذکر است که Immunology بنیادی یا کلاسیک شامل مطالعه مؤلفه‌‌هایی است که سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی را تشکیل می‌دهند.
اختلالات نقص سیستم ایمنی (Immunodeficiency Disorders)
این اختلالات شامل مشکلات سیستم ایمنی بدن است که توانایی آن در ایجاد راه دفاعی مناسب را مختل می‌کند. درنتیجه، افراد دارای نقض سیستم ایمنی، تقریباً همیشه با عفونت‌‌های شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند که اغلب این عفونت‌ها پایدار و عودکننده هستند و یا منجر به عوارض شدیدی در بدن می‌شوند، در بسیاری از موارد نیز این اختلالات به‌شدت ناتوان‌کننده و حتی کشنده می‌شوند. دو نوع اختلال نقص ایمنی در علم ایمونولوژی وجود دارد که عبارت است از:
- نقص ایمنی اولیه
معمولاً از بدو تولد وجود دارد، به‌طورکلی یک اختلال ارثی به شمار می‌آید و نسبتاً نادر است. به‌عنوان نمونه‌ای از این نوع ایمنی می‌توان به نقص متغیر ایمنی (Common Variabl Immunodeficiency) یا (CVID) اشاره کرد.
- نقص ایمنی ثانویه
عموماً در طول زندگی ایجاد می‌شود و ممکن است درنتیجه یک عفونت به وجود آید، مانند ابتلا به بیماری ایدز که درنتیجه عفونت با ویروس HIV بروز می‌یابد.
بیماریهای خود ایمنی (Autoimmune Diseases)
این نوع از بیماریها هنگام حمله سیستم ایمنی بدن به سلولهای خودی بدن اتفاق می‌افتد. افرادی که از بیماریهای خود ایمنی رنج می‌برند، دارای نقصی هستند که باعث می‌شود آن‌ها نتوانند سلولهای خودی را از مولکول‌های غیرخودی یا (خارجی) متمایز کنند. اصول Immunology طیف گسترده‌ای از تست‌های آزمایشگاهی را برای تشخیص بیماریهای خود ایمنی فراهم کرده است. بیماریهای خود ایمنی ممکن است به‌عنوان بیماریهای اولیه خود ایمنی در حوزه ایمونولوژی نیز شناخته شوند. ازجمله این بیماریها می‌توان از بیماری دیابت نوع ۱ نام برد که ممکن است از بدو تولد یا در اوایل زندگی بروز پیدا کند. برخی دیگر از بیماریهای خود ایمنی شامل بیماریهای خود ایمنی ثانویه هستند که در طول زندگی به دلیل عوامل مختلف بروز می‌یابند.
با توجه به شواهدی که وجود دارد، تصور می‌شود که آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis) و مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) متعلق به این گروه از بیماریهای خود ایمنی باشند. همچنین، بیماریهای خود ایمنی می‌توانند در مکان‌های خاصی از بدن ایجاد شوند، مانند بیماری کرون که بر دستگاه گوارش یا مانند بیماری لوپوس اریتماتوز سیستمیک (Systemic Lupus Erythematosus) یا (SLE) که بر دستگاه پوششی اثر می‌گذارد.
آلرژی (Allergies)
آلرژی نوعی اختلال و حساسیت است و هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن پاسخی در برابر مواد بی‌ضرر خارجی ایجاد می‌کند. درنتیجه باعث آسیب به بافت‌‌های بدن می‌شود. تقریباً هر ماده‌ای می‌تواند باعث حساسیت (آلرژن) شود، اما معمولاً آلرژی بعد از خوردن انواع خاصی از مواد غذایی مانند بادام‌زمینی یا از استنشاق ذرات موجود در هوا مانند گرده یا گردوغبار در بدن به وجود می‌آید.
ازنظر علم ایمونولوژی در واکنش‌های آلرژیک، بدن آلرژن‌‌ها را به‌عنوان مواد خطرناک تشخیص می‌دهد و بلافاصله موادی را برای حمله به آن‌ها تولید می‌کند. این باعث می‌شود سلولهای سیستم ایمنی بدن مواد شیمیایی قدرتمندی مانند هیستامین را آزاد کنند که موجب ایجاد التهاب و بسیاری از علائم مرتبط با آلرژی در بدن می‌شود. ایمونولوژی در تلاش است تا آنچه را که در طی یک واکنش آلرژیک در بدن اتفاق می‌افتد و عواملی که باعث ایجاد آن‌ها می‌شود را شناسایی کند. این امر باید به روش‌های بهتری برای تشخیص، پیشگیری و کنترل بیماریهای آلرژیک منجر شود.
آسم (Asthma)
آسم یک بیماری ناتوان‌کننده و گاه کشنده است که در آن راه‌های تنفسی بدن درگیر هستند. به‌طورکلی وقتی سیستم ایمنی بدن به ذرات استنشاق‌شده از هوا پاسخ می‌دهد، می‌تواند به‌مرورزمان منجر به ضخیم شدن مجاری هوایی در بیماران شود. این پاسخ ایمنی یکی از عوامل اصلی بیماری آسم است و به‌ویژه در کودکان شیوع دارد. با توجه به علم ایمونولوژی در بعضی موارد دلیل ابتلا به آسم یک عامل آلرژیک است، اما در بعضی موارد منشأ پیچیده‌تر است که هنوز شناخت کافی در مورد آن‌ها وجود ندارد.
سرطان (Cancer)
سرطان بیماری است که با رشد و تکثیر غیرطبیعی و کنترل نشده سلول‌ها همراه است و توسط مجموعه‌ای از مشخصه‌‌ها تعریف‌شده است که یکی از آن‌ها ظرفیت سلولهای سرطانی برای جلوگیری از تخریب ایمنی است. با آگاهی از این‌که فرار از سیستم ایمنی بدن می‌تواند به سرطان کمک کند، محققان برای دست‌یابی به هدف سیستم ایمنی بدن برای شکست دادن سرطان (سیستم ایمنی درمانی) به سمت دست‌کاری سیستم ایمنی روی آورده‌اند. سیستم ایمنی درمانی سرطان به دنبال تحریک قدرت ذاتی سیستم ایمنی بدن در مبارزه با بافت سرطانی عمل می‌کند و به‌عنوان سلاح جدید ما در برابر انواع سرطان امیدبخش است. کاربرد‌های دیگر دانش ایمنی در برابر سرطان شامل استفاده از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال است (پروتئین‌‌هایی که ساختار ویژه‌ای دارند و مستقیماً به یک پروتئین هدف خاص موسوم به آنتی‌ژن متصل می‌شوند). علاوه بر این، تعدادی از واکسن‌های موفق برای سرطان ایجادشده است که مهم‌ترین آن‌ها واکسن HPV است.
نتیجه‌گیری
امیدواریم بامطالعه این مقاله نسبت به حوزه ایمونولوژی پزشکی اطلاعات لازم و مفیدی کسب کرده باشید.
