اختلال وسواس فکری و عملی چه نشانه هایی دارد؟
اختلال وسواس فکری و عملی (obsessive-compulsive disorder) یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال طلبی همراه است. این اختلال تا حدی ادامه پیدا می‌کند که شخص مبتلا انعطاف‌پذیری، صراحت و کارایی خود را از دشت می‌دهد. همچنین این اختلال یکی از ۲۰ اختلال شایع در دنیا است که بسیاری از افراد بدون آن‌که خود متوجه باشند به این بیماری مبتلا هستند و از آن رنج می‌برند. به‌طور میانگین از هر ۴۰ نفر یک نفر را مبتلا می‌کند. سن شروع این اختلال اغلب قبل از ۲۵ تا ۳۰ سالگی است اما در سنین بالاتر و پایین‌تر از این میزان نیز دیده می‌شود. این اختلال در صورت درمان نشدن مزمن می‌شود. ممکن است این وسواس روی هر چیزی متمرکز شود. در اغلب موارد، وسواس عملی مستقیماً به وسواس فکری مربوط است. به‌عنوان‌مثال:
- اگر فرد نسبت به امنیت عزیز خود وسواس فکری داشته باشد، احساس می‌کند باید هر ده دقیقه به او پیام بدهد تا از سلامت او باخبر شود.
علائم بالینی OCD
ازلحاظ بالینی اختلال وسواس فکری و عملی دارای علائمی است که باوجود دو یا چند مورد از علائم می‌توان به مبتلا بودن فرد به وسواس پی برد. به‌طورکلی اختلال وسواس دودسته علامت دارد که به شرح زیر هستند. لازم به ذکر است که هرکدام از ما ممکن است در لحظه‌ای احساس نیاز کنیم که قفل در را چک کنیم یا دستمان را دوباره بشوییم. بنابراین لزوماً هرکسی این کارها را انجام دهد دچار اختلال وسواس نیست. اما کسانی که وسواس دارند شدیداً فکر و رفتار استرس‌زا و بیش‌ازحد معقول انجام می‌دهند. همچنین زمان زیادی را برای رفتار وسواسی خود هدر می‌دهند. در خانه، محل کار یا در روابطشان اختلال ایجاد می‌شود و حتی ممکن است به سبب تکرار زیاد یک رفتار به خودشان آسیب بزنند.
علائم ناشی از وسواس فکری
موضوع وسواس فکری در افراد بسیار متنوع است و با ترس همراه است. به‌عنوان‌مثال:
- ترس از آلودگی و کثیفی
- ترس از تصادف و اقدامات خشن دیگران (مثل وسواس قفل بودن در خانه به دلیل ترس از دزدی)
- ترس از اقدام خشن یا سوء رفتار جنسی خود (مثلاً مادری مهربان که می‌ترسد فرزند خودش را خفه کند.)
- ترس از بی‌نظمی و قرینه نبودن اشیا و وسایل (مانند چینش نامنظم غذا در بشقاب که نوعی اختلال وسواس فکری و عملی است)
- ترس از ابتلا به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان
- ترس از تماس با مواد سمی مثل مواد شیمیایی
- ترس از صدمه زدن یا کشتن یک نفر (اغلب افراد موردعلاقه)
- ترس از انجام یک کار خجالتآور یا غیراخلاقی مثل گفتن حرفهای زشت و رکیک
- ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل بستن در یا خاموش کردن اجاق‌گاز
علائم ناشی از وسواس عملی
بیشتر مبتلایان به اختلال وسواس می‌دانند که این ترس، اضطراب و استرس آن‌ها منطقی نیست و سعی می‌کنند آن را نادیده بگیرند و سرکوب کنند. گاهی هم برای رهایی موقت از آن، یک رفتار تکراری انجام می‌دهند. وسواس عملی همین رفتاری است که دائماً تکرار می‌شود تا اضطراب ناشی از وسواس فکری کاهش پیدا کند. به‌طورکلی علامت‌های وسواس عملی عبارت‌اند از:
- شستن دست یا حمام زیاد و مداوم
- پرهیز از دست دادن با دیگران یا دست زدن به دستگیره‌ی در
- چک کردن مداوم قفل یا اجاق‌گاز
- شمردن مکرر اجسام و اشیا
- چینش بیش‌ازحد منظم وسایل در خانه یا محل کار
- خوردن غذاها با ترتیب بسیار خاص
- تکرار دعایی خاص به‌طور مداوم
- شستشو یا تمیزی بیش‌ازحد مانند شستن دستها بیش از چندین بار در روز که ناشی از اختلال وسواس فکری و عملی است.
- وارسی کردن، مانند مکرراً نگاه کردن به اجاق‌گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن
- تکرار فعالیتها (اعمال) مانند خاموش و روشن کردن یک لامپ به‌دفعات زیاد
- قرار دادن اشیاء با یک الگوی خاص مانند اطمینان از این‌که همه‌چیز در اتاق به‌صورت قرینه قرار دارند.
دلایل ابتلا به وسواس فکری-عملی
علت ابتلا به وسواس دقیقاً مشخص نشده است. ولی ازجمله اصلی‌ترین دلایل ابتلا به اختلال وسواس فکری-علمی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.
- سابقه‌ی خانوادگی (وراثت)
وراثت یکی از عوامل مهم در بروز وسواس است. بنابراین علت وسواس در افرادی که سابقه وسواس در پدر، مادر یا اقوام درجه‌یک والدین آن‌ها وجود دارد بیشتر است.
- حوادث استرس‌زا در زندگی، خاطرات و عوامل محیطی
اگر شما به‌شدت به استرس واکنش نشان می‌دهید یا در برابر عوامل استرس‌زا آسیب‌پذیر هستید، ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس در شما افزایش یابد. گاهی علت وسواس، براثر عادت‌های رفتاری که باگذشت زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می‌شود، به وجود می‌آید.
- سروتونین ناکافی در بدن
برخی محققان اعتقاد دارند علت اختلال وسواس فکری و عملی درنتیجه‌ی تغییرات شیمیایی در بدن است و ممکن است علت زیستی داشته باشد.
درمان اختلال وسواس
اکثر افرادی که مبتلابه OCD می‌شوند، در مراحل اولیه برخی از علائم این بیماری را به‌طور خفیف تجربه می‌کنند و می‌توان از تشدید علائم در برخی از آن‌ها پیش از آن‌که به‌طور کامل دچار بیماری شوند جلوگیری کرد. درمان اختلال وسواس اجباری ازجمله درمان وسواس فکری شامل سه مرحله‌ی روان‌درمانیِ شناختیِ رفتاری، رفتاردرمانی و دارودرمانی است. درمان‌های رفتاری اختلال وسواس اجباری شامل پیشگیری از عادات و رویارویی است.
در مرحله‌ی پیشگیری از عادات، یک متخصص به فرد بیمار مبتلابه OCD کمک می‌کند تا در بازه‌های زمانی طولانی و طولانی‌تری از رویارویی با شرایط استرس‌زایی قرار بگیرد که در آن احساس اجبار برای انجام کاری را می‌کند که استرس و اضطراب او را از بین می‌برد. در این شرایط، بیمار اصطلاحاً با خود درگیر می‌شود و هرچه قدر که زمان می‌گذرد و او بیشتر به انجام آن کار احساس نیاز می‌کند، او همچنان در مقابل میل وسواسی ایستادگی می‌کند تا مرحله‌ای که دیگر هیچ اجباری برای انجام آن کار خاص احساس نکند.
نتیجه‌گیری
به‌عنوان سخن پایانی لازم به ذکر است که اختلال وسواس فکری و عملی خودبه‌خود برطرف نمی‌شود. بنابراین به حمایت و پیگیری نیازمند است. اگر این اختلال درمان نشود، ممکن است علائم آن تا سال‌ها ادامه پیدا کند. فردی که دچار وسواس است معمولاً علائم را ۵ تا ۱۰ سال تحمل می‌کند و بعد به پزشک متخصص اعصاب و روان (روان‌پزشک) و روانشناس مراجعه می‌کند.
