اختلال دوقطبی دارای چه علائم بالینی برای تشخیص است؟
اختلال دوقطبی در علم روانشناسی از آن با نام اختلال افسردگی- شیدایی یاد می‌کنند. چراکه افسردگی و شیدایی دو قطب مهم در این اختلال هستند. همچنین نام علمی این اختلال عبارت است از Bipolar disorder. اختلال Bipolar در زمره ناتوان‌کننده‌ترین اختلالات روانی طبقه‌بندی می‌شود. چراکه علاوه بر افت عملکرد، اختلالی شدید را در تعاملات میان فردی و کیفیت زندگی فرد مبتلا ایجاد می‌کند. این اختلال دارای نوسانات خلقي شديد است. اين نوسانات معمولاً هفته‌ها يا ماها طول می‌کشد و با آنچه مردم عادي در زندگي روزمره تجربه می‌کنند، بسیار متفاوت است. به‌طور خلاصه نوسانات خلقی در اختلال Bipolar عبارت‌اند از:
- خلق افسرده
احساس شديد افسردگي
- خلق شيدا
احساس شادماني بسيار و نااميدي
- خلق مختلط
خلق افسرده همراه با بی‌قراری و فعاليت بیش‌ازاندازه ناشي از شیدایی.
انواع طبقه‌بندی اختلال دوقطبی
اختلال Bipolar مانند برخی از اختلالات روانی دارای طبقه‌بندی‌های متفاوتی است. برای شناخت بهتر از این اختلال لازم است که با انواع طبقه‌بندی آن نیز آشنا شویم. سطوح مختلف اختلال دوقطبی عبارت‌اند از:
- اختلال Bipolar نوع اول
حداقل يک دوره خلق شيدا به مدت يک هفته وجود دارد. اگرچه بيشتر مبتلايان دوره افسردگي را هم تجربه می‌کنند ولي بعضي از آن‌ها فقط دوره شیدایی را تجربه می‌کنند. دوره‌های شيدايي بدون درمان بين ۳ الی ۶ ماه به طول مي‌انجامند. دوره‌هاي افسردگي درصورتی‌که مداوا نشوند ۶ الی ۱۲ ماه ادامه پيدا می‌کنند.
- اختلال Bipolar نوع دوم
در اين نوع بيش از يک دوره افسردگي شديد وجود دارد. درصورتی‌که شدت خلق شيدايي کم است. اين نوع به نام شیدایی خفيف (Hypomania) ناميده می‌شود.
- اختلال Bipolar با تناوب سريع
در اين دسته بيش از ۴ بار نوسان روحي در طول یک سال وجود دارد. اين نوع در حدود ۱۰ درصد افراد مبتلابه اختلالات دوقطبي ديده می‌شود و مي‌تواند با هرکدام از انواع ۱ يا ۲ همراه باشد.
- اختلال خلق ادواري (Cyclothymia)
در اين نوع شدت نوسان خلق به‌اندازه اختلال Bipolar نيست. اما مي‌تواند زمان طولانی‌تری ادامه يابد. اين حالت مي‌تواند منجر به اختلال دوقطبی گردد.
علائم اختلال Bipolar در فاز افسردگی
احساس افسردگي احساسي است که همه ما در طول زندگي آن را تجربه خواهیم کرد. اين احساس مي‌تواند به ما در شناخت و برخورد با مشکلات زندگي کمک کند. اما در افسردگي باليني يا اختلالات دوقطبي اين احساس افسردگي بسيار شدیدتر است. در اين حالت احساس افسردگي براي مدت طولاني باقي مي‌ماند و حتي انجام امور عادي زندگي را سخت يا غیرممکن مي‌سازد. از نشانه‌های قرار گرفتن در فاز افسردگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس غمگيني که از بين نمي‌رود.
- احساس نياز به گريستن بدون هيچ دليلي
- از دست دادن تمايل و رغبت به همه‌چیز
- عدم لذت بردن از چیزهایی که قبلاً لذت می‌بردید.
- احساس بی‌قراری و آشفتگي
- از دست دادن اعتمادبه‌نفس
- احساس بی‌ارزشی و نااميدي
- زودرنجي و تحریک‌پذیری
- فکر کردن به خودکشی
- از دست دادن قدرت فکر کردن مثبت و اميدوارانه
- از دست دادن قدرت تصمیم‌گیری حتي در موارد ساده
- مشکل تمرکز کردن
- کم شدن اشتها و وزن
- وجود مشکل خوابيدن در اختلال دوقطبی
- بيدار شدن زودتر از موقع
- احساس خستگي کامل
- يبوست
- عدم تمايل به رابطه جنسي
- مشکل در شروع و به پايان رساندن کارها
- پرهيز از مواجهه با افراد
علائم اختلال Bipolar در فاز شیدایی و هیجان
شيدايي يک احساس خوشحالي، افزايش انرژي و خوش‌بینی بیش‌ازاندازه است. اين حالت مي‌تواند آن‌قدر شديد باشد که فکر کردن و قضاوت شمارا تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است تفکرات عجيبي راجع به خود داشته باشيد، تصميمات بدي بگيريد و به‌صورت شرم‌آور، مضر و گاهي خطرناک رفتار کنيد. مانند حالت افسردگي، در اين حالت هم زندگي فرد مختل می‌شود و مي‌تواند روابط و کار فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در حالتي که اين حالت خيلي شديد نباشد به آن شیدایی خفيف مي‌گويند. علائم این فاز عبارت‌اند از:
- بسيار شاد و مهيج
- عصبي
- برانگيخته شدن توسط کساني که در خوش‌بینی شما شريک نمي‌شوند.
- احساس برتر بودن بیش‌ازاندازه
- پر از ایده‌های جديد و مهيج
- پريدن از يک ايده به ايده ديگر
- شنيدن صداهايي که افراد ديگر نمي‌شنوند.
- بی‌میل يا ناتوان از خوابيدن
- افزايش تمايل به رابطه جنسي
- برنامه‌ریزی‌های بلندپروازانه و غیرواقعی
- بسيار فعال و پرجنب‌وجوش
- رفتارهاي نامعمول
- حرف زدن سريع (ديگران ممکن است متوجه صحبت‌های فرد مبتلابه اختلال دوقطبی نشوند)
- تصميمات عجولانه و گاهي با نتايج مصیبت‌بار
- ولخرجي
- احساس صميميت زياد
- بروز بیش‌ازحد احساسات
لازم به ذکر است که اگر شما در اواسط دوره شيدايي براي اولين بار باشيد، ممکن است متوجه هیچ‌چیز غیرعادی نشويد. حتي دوستان و خانواده شما نيز ممکن است متوجه نشوند. حتي ممکن است اگر کسي سعي کند در اين موردنظری ابراز کند ناراحت شويد. در اين حالت شما به‌تدریج در انجام امور روزمره و ارتباط با افراد دچار مشکل می‌شوید.
علائم جنون یا Psychotic در اختلال دوقطبی
اگر دوره‌های شيدايي و يا افسردگي خيلي جدي شود، این‌گونه بیان می‌شود که فرد مبتلا ممکن است دچار علائم جنون شده باشد.
- حالت شيدايي
علائم اين حالت شامل احساس خودبزرگ‌بینی است. اينکه مسئول انجام يک مأموریت مهم بوده يا از يک قدرت بسيار زياد برخوردار است.
- حالت افسردگي
احساس گناه شديد، احساس بدترين بودن و يا حتي احساس عدم وجود. علاوه بر اين اعتقادات نامعقول، فرد ممکن است دچار توهم شده باشد که شامل چيزها يا کساني که وجود ندارند. مانند:
- شنيدن صدا
- ديدن شخص یا غیره
- بوييدن
- لمس کردن
عوامل مؤثر در ایجاد اختلالات دوقطبي
با توجه به بررسی‌هایی که در حوزه شناسایی اختلال دوقطبی صورت گرفته است. دلایل قطعي براي اين اختلالات شناخته‌نشده است. البته بسیاری از بررسی‌ها نشان داده است اختلال Bipolar زمینه‌ای ارثی و ژنتیکی دارد. به عبارتي ژن‌ها بيشتر از تربيت در اين نوع اختلالات مؤثرند. در یافته‌های دیگر همچنین دلایل و عواملی به‌دست‌آمده که عبارت‌اند از:
- ممکن است مشکل فيزيکي در قسمتي از مغز که کنترل حالات روحي را به عهده دارد عامل اين اختلالات باشد. به همین خاطر است که این اختلال با دارو قابل‌درمان هست.
- نوسانات خلقي ممکن است گاهي توسط استرس و يا بيماري به وجود بيايند.
راهکارهای درمانی برای اختلال دوقطبی
درمان‌های دارویی برای علائم ابتدایی اختلال Bipolar بسیار کم هستند. مداخلات روان‌شناختی نیز در این اختلال عبارت است از:
- آموزش روانی (Psycho education)
- مهارت‌آموزی (Skill training)
- خانواده‌درمانی (multifamily psycho education groups)
لازم به ذکر است که این موارد در کم کردن نشانه‌های خلقی بسیار مؤثرند. همچنین از عود بیماری پیشگیری می‌کنند و عملکرد روانی را افزایش می‌دهند. همچنین باید گفت که این راهکارها، مداخلاتی تخصص هستند و باید تحت نظارت یک روان‌شناس متخصص و یا روان‌پزشک موردبررسی و همکاری قرار بگیرند. شیوه‌های خود مراقبتی نیز برای کم کردن علائم و مشخصات بالینی اختلال دوقطبی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- انجام آزمايش خون دوره‌ای (تعیین سطح لیتیوم)
- نوشيدن مرتب نوشیدنی‌های غير شيرين (این کار به نگه‌داشتن سطح آب و نمک بدن شما کمک مي‌کند)
- غذا خوردن منظم
- کاهش مصرف کافيين در چاي، قهوه و نوشابه (اين مواد با افزايش ادرار سطح ليتيوم را بالا مي‌برند)
- استفاده از رژیم غذایی مناسب
- از شرايط تنش‌زا بپرهيزيد. پرهيز کامل از تنش غیرممکن است. بنابراین بهتر است راه‌های کنترل استرس را ياد بگيريد.
- سعي کنيد زندگي، کار، استراحت و روابطتان با دوستان و خانواده را متعادل کنيد. درصورتی‌که شما بیش‌ازاندازه مشغول باشيد ممکن است دچار دوره شيدايي شويد.
- ۲۰ دقيقه ورزش به‌صورت سه بار در هفته براي بهبود شرايط روحي مفيد است.
- به‌طور مرتب کارهايي انجام دهيد که شمارا شاد کرده و به زندگي شما معنا مي‌بخشد.
نتیجه‌گیری
نکته بسیار حائز اهمیت در این اختلال این است که مداخله و درمان اگر در اسرع وقت و زودهنگام انجام بگیرد. تأثیر چشمگیری در کند شدن روند اختلال دوقطبی خواهد داشت.
