زردی نوزاد را چگونه درمان کنیم؟ علائم ناشی از زردی نوزاد
زردی نوزاد به معنای زردی پوست و چشم نوزاد است. در عنوانی دیگر از آن به نام یرقان یاد می‌کنند. زردی یا یرقان در نوزادان تازه متولدشده بسیار شایع است. این تغییر رنگ در پوست نوزادان می‌تواند هنگامی اتفاق بیفتد که نوزادان سطح بالایی از بیلی‌روبین (Bilirubin) در خون خود داشته باشند. عمدتاً احتمال زرد شدن پوست نوزاد در دو سته بیشتر از بقیه موارد وجود دارد:
- آن دسته از نوزادانی که قبل از هفته‌ی ۳۸ ام به دنیا می‌آیند.
- نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند.
آشنایی با بیلی‌روبین (Bilirubin)
بیلی‌روبین یک رنگ‌دانه نارنجی- زرد است. این ماده در حقیقت یک محصول زائد است که عمدتاً با تجزیه طبیعی هِم (heme) تولید می‌شود. Heme یک جزء از هموگلوبین است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد. بیلی‌روبین درنهایت توسط کبد متابولیزه شده تا از بدن خارج گردد. آزمایش بیلی‌روبین، میزان بیلی‌روبین موجود در خون را به‌منظور ارزیابی عملکرد کبد یا کمک به تشخیص کم‌خونی ناشی از تخریب RBC (کم‌خونی همولیتیک) و همچنین زردی نوزاد اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز به‌طورمعمول پس از حدود ۱۲۰ روز در گردش خون تخریب می‌شوند. با تجزیه شدن و بازیافت مجدد گلبول‌های قرمز خون (پس از ۱۲۰ روز) توسط کبد، بیلی‌روبین تولید می‌شود. دو نوع بیلی‌روبین وجود دارد:
- بیلی‌روبین غیر کونژوگه (غیرمستقیم یا Indirect)
- بیلی‌روبین کونژوگه (مستقیم یا Direct)
بیلی‌روبین غیر کونژوگه زمانی که heme از هموگلوبین آزاد می‌شود، تشکیل می‌گردد. سپس این بیلی‌روبین توسط پروتئین‌ها به کبد منتقل می‌شود. در کبد، مولکول‌های قند به بیلی‌روبین غیر کونژوگه متصل می‌شوند (کونژوگه شدن) تا بیلی‌روبین کونژوگه تشکیل گردد. سپس بیلی‌روبین کونژوگه وارد صفرا شده و از کبد به روده کوچک منتقل می‌شود. جایی که توسط باکتری‌ها تجزیه می‌شود و سرانجام در مدفوع حذف می‌شود. بنابراین، محصولات تجزیه بیلی‌روبین سبب رنگ قهوه‌ای مدفوع می‌شوند. به‌طور طبیعی، میزان بیلی‌روبین کونژوگه در خون بسیار پایین است.
علت زردی پوست نوزاد
زمانی که کبد نوزاد به‌اندازه‌ی کافی بالغ نشده باشد. همچنین نتواند بیلی‌روبین (Bilirubin) اضافی موجود در جریان خون را تصفیه کند، این عارضه رخ می‌دهد. در برخی دیگر از نوزادان وجود عوامل زمینه‌ای دیگر باعث بروز این مشکل می‌شود. بیشتر نوزادانی که بین هفته ۳۵ تا ۴۰ بارداری به دنیا می‌آیند برای درمان زردی نوزاد به درمان خاصی نیاز ندارند. در موارد نادر، سطح بالای بیلی‌روبین در خون می‌تواند یک نوزاد را در معرض خطر آسیب مغزی قرار دهد. این حالت در صورت وجود دیگر عوامل خطر یرقان شدید بیشتر رخ می‌دهد. از دیگر دلایل این تغییر فیزیولوژیکی در نوزادان عبارت است از:
- خونریزی داخلی
- وجود عفونت در خون نوزاد یا گندخونی
- عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- وجود یک ناسازگاری بین خون مادر و خون نوزاد
- نارسایی کبدی
- انسداد مجاری صفراوی (عارضه‌ای که در آن مجرای صفراوی نوزاد مسدود می‌شود)
- وجود یک نقص آنزیمی
- وجود یک اختلال غیرطبیعی در گلبول‌های قرمز خون که باعث تجزیه و شکسته شدن سریع آن‌ها می‌شود.
نشانه‌های وجود زردی در نوزادان
برای بررسی وضعیت زردی کودک به‌آرامی پیشانی یا بینی نوزاد را فشار دهید. اگر پوست هنگام واردکردن فشار زرد باقی بماند، احتمال آن وجود دارد که نوزاد به نوع خفیفی از این بیماری مبتلا باشد. اگر نوزاد به یرقان مبتلا نباشد، رنگ پوست در زمان فشار کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی به نظر خواهد رسید. برای بررسی وضعیت زردی نوزاد بهتر است که در هنگام روز و زیر نور طبیعی قرار داشته باشید. همچنین از دیگر علائم این تغییر فیزیولوژیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زرد شدن پوست و قسمت سفیدچشم‌ها که معمولاً در روز دوم و چهارم بعد از تولد رخ می‌دهد.
- پوست ناحیه‌ی شکم، بازو و پاها زرد به نظر برسد.
- نوزاد مدام بی‌حال، خسته است.
- بیدار کردن کودک سخت به نظر می‌رسد.
- نوزاد وزن گیری نداشته و یا به‌خوبی غذا نخورد.
- گریه‌های گوش‌خراش نوزاد
- ادرار تیره و زرد درحالی‌که باید بی‌رنگ باشد.
- در مکیدن شیر ضعیف عمل می‌کند.
راه‌های تشخیص یرقان کودک به روش پزشکی
اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون نوزاد هم بسیار ضروری است. میزان بیلی‌روبین در خون و یا شدت یرقان مراحل درمان را مشخص می‌کند. آزمایش‌هایی که برای تشخیص یرقان و اندازه‌گیری بیلی‌روبین انجام می‌شود، عبارت‌اند از:
- معاینه فیزیکی (توسط پزشک متخصص)
- آزمایش نمونه خون نوزاد در آزمایشگاه
- آزمایش پوست با کمک دستگاه بیلی‌روبینومتر جلدی (transcutaneous bilirubinometer)
نکته‌ای که در آزمایش یرقان کودک وجود دارد این است:
- اگر پزشک تشخیص دهد که احتمالاً زردی به دلیل وجود عوامل زمینه‌ای رخ‌داده، آزمایش‌های خون و یا ادرار تکمیلی برای وجود زردی نوزاد انجام خواهد شد.
راهکارهای جلوگیری از زردی نوزادان
بهترین راه پیشگیری از یرقان نوزاد تغذیه‌ی مناسب است. تغذیه اهمیت بالایی برای جلوگیری از این تغییر فیزیولوژیکی دارد.
- در نخستین روزهای زندگی، نوزاد باید ۸ تا ۱۲ بار از شیر مادر تغذیه کند.
- نوزادانی که از شیر خشک نیز تغذیه می‌کنند هر ۲ الی ۳ از ساعت هفته‌ی اول زندگی باید به مقدار ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم شیر دریافت کنند.
درمان زردی نوزادان
درمان‌هایی که برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون و یرقان کودک انجام می‌شود که عبارت‌اند از:
- بهبود تغذیه
- نوردرمانی یا فوتوتراپی (phototherapy)
- ایمونوگلوبین درون وریدی
- تعویض خون (در مواقعی که زردی از نوع نادر و کمیاب باشد)
- تغذیه‌ی مکرر نوزاد
- استفاده از تغذیه کمکی
نتیجه‌گیری
به‌عنوان سخن پایانی لازم به ذکر است که بیشتر بیمارستان‌ها پیش از مرخص کردن مادر و نوزاد طبق دستورالعمل‌های خود، نوزاد را ازنظر وجود یا عدم وجود زردی بررسی می‌کنند. توصیه می‌شود که تا زمانی که نوزاد در بیمارستان است هر ۸ تا ۱۲ ساعت یک‌بار نوزاد از این نظر بررسی شود. کودک باید بین روز سوم و هفتم بعد از تولد، زمانی که مقدار بیلی‌روبین در بالاترین سطح خود است نیز ازنظر زردی نوزاد معاینه شود. اگر زودتر از ۷۲ ساعت پس از تولد، نوزاد از بیمارستان مرخص شده باشد تا ۲ روز بعدازآن زمان باید برای بررسی احتمال ابتلا به زردی توسط پزشک معاینه شود.
