آناتومی چشم انسان دارای چه ساختار و عملکردی است؟
آناتومی چشم انسان یک سیستم و مجموعه کاملاً پیچیده و شگفتانگیز است. چشم عضو بارز اولین حس از حواس پنجگانه یعنی بینایی است. انواع گوناگونی از اندامهای حساس به نور در موجودات زنده یافت میشود. سادهترین انواع چشمها تنها توان تشخیص وجود نور در پیرامون را دارند. درصورتیکه چشمهای پیچیدهتر قادرند شکلها و رنگها را نیز از هم تشخیص بدهند. مغز با مشاهده اجسام و تمرکز بر روی یک شیء بسیار نزدیک، فاصله بین چشم و بدن را تفسیر میکند.
اگر جسم دورتر شود و ما در فاصلهای که چشمهایمان تقریباً موازی هستند به آن نگاه کنیم، مغز فاصله را با تخمین خوبی تشخیص خواهد داد. اگر بینایی در یکچشم از بین برود. در این صورت انسان توانایی درک عمق را نخواهد داشت. بنابراین بینایی دوچشمی برای بقا و توانایی در انجام کارهای ظریف و دقیق بسیار مهم است. همچنین لازم به ذکر است که كار اصلي چشم آن است كه نورهايي را كه از خارج دريافت میکند طوري روي آنها تمركز كند كه تصوير دقيقي از شيء موردنظر روي پرده چشم ايجاد شود.
ساختمان چشم انسان
آناتومی چشم انسان دارای اندامیهایی حسی است که در برابر نور واکنش نشان میدهد و موجب دیدن اجسام میشود. سلولهای استوانهای و مخروطی در شبکیه (Retina) سلولهای گیرنده نوری قادر به تشخیص نور مرئی و انتقال این اطلاعات به مغز هستند. چشم اطلاعاتی را برای درک رنگ، شکل، عمق و حرکت به مغز مخابره میکند و بخشی از سیستم عصبی حسی است. مشابه چشم سایر پستانداران، سلولهای گانگلیونی نور پذیر غیر شکلدهنده چشم انسان در شبکیه، سیگنالهای نوری دریافت میکنند که بر تنظیم اندازه مردمک چشم، تنظیم و سرکوب هورمون ملاتونین و جذب حرکات ریتم شبانهروزی تأثیر میگذارد. چشمها درون حفرههای استخوانی در جمجمه قرار میگیرند. شش عضله خارج از چشم وجود دارند که حرکات آن را کنترل میکنند.
قسمت قابلمشاهده جلوی چشم از صلبیه مایل به سفید، عنبیه رنگی و مردمک چشم تشکیلشده است. یکلایه نازک به نام ملتحمه در بالای این قسمت قرار دارد. قسمت جلویی را قسمت قدامی چشم نیز مینامند. چشم کرهای کامل نیست بلکه یک واحد دوتکه ذوبشده است که از یک قسمت قدامی (جلو) و قسمت خلفی (عقب) تشکیل میشود. در مجموعه آناتومی چشم انسان قسمت قدامی از قرنیه (Cornea)، عنبیه و عدسی تشکیلشده است. قرنیه شفاف و خمیدهتر بوده و به قسمت خلفی بزرگتر متصل و متشکل از زجاجیه، شبکیه، کوروئید و پوسته سفید بیرونی به نام صلبیه است.
قرنیه و صلبیه به هم متصل میشوند. عنبیه یک ساختار دایرهای رنگ دانهدار است که بهطور متمرکز مرکز چشم یعنی مردمک چشم را احاطه کرده و سیاه به نظر میرسد. اندازه مردمک چشم که میزان نور ورودی به چشم را کنترل میکند، توسط عضلات گشادکننده عنبیه و عضلات اسفنکتر تنظیم میشود. نور از قرنیه، مردمک چشم و سپس از طریق لنز به چشم وارد میشود. فوتونهای نوری به سیگنالهای الکتریکی تبدیل میشوند و بهعنوان دید و بینایی تفسیر میشوند.
اجزای چشم
آناتومی چشم انسان از سه لایه تشکیلشده است که ساختارهای مختلف را در برمیگیرند.
- بیرونیترین لایه که به آن پوشش فیبری میگویند، از قرنیه و صلبیه تشکیلشده است. این لایه فرم را برای چشم فراهم و ساختارهای عمقیتر را پشتیبانی میکنند.
- لایه میانی، معروف به تونیک عروقی، از کوروئید، اجسام مژگانی، اپیتلیوم رنگی و عنبیه تشکیلشده است.
- درونیترین بخش چشم شبکیه است. شبکیه از طریق رگهای خونی کوروئید (خلفی) و همچنین عروق شبکیه (قدامی) اکسیژن و تغذیه رسانی میشود.
فضاهای چشم در قسمت قدامی با زلالیه، بین قرنیه و عدسی و جسم زجاجیه، مادهای ژله مانند در پشت عدسی کل حفره خلفی را پر میکند. زلالیه مایع آبکی شفافی است که در دو ناحیه وجود دارد:
- اتاق قدامی بین قرنیه و عنبیه
- اتاق خلفی بین عنبیه و عدسی
لنز توسط رباط تعلیقی (Zonule Of Zinn) از جسم مژگانی معلق میشود که از صدها رشته ریز و شفاف تشکیلشده است و نیروهای عضلانی را برای تغییر شکل لنز و تمرکز بر جسم منتقل میکند. زجاجیه مادهای شفاف و متشکل از آب و پروتئین است که به آن ترکیبی ژله مانند و چسبناک میدهد. پلک بخشهای درونی چشم را میپوشاند و از آنها محافظت میکند. پلک در مجموعه آناتومی چشم انسان دارای رفلکس است که پاسخ خودکار بدن برای محافظت از چشم هستند. برای مثال هنگام نور شدید، پلکها محکم به هم فشرده میشوند تا از چشم محافظت کنند تا زمانی که عضلات چشم و مردمک خود را با نور تنظیم کنند. یا هنگامیکه جسمی به چشم نزدیک میشود بسته شدن غیرارادی پلک از چشم محافظت خواهد کرد.
عملکرد اعصاب بینایی
این عصبها از دستهای از سلولهای گانگلیونی واقع در پشت چشم تشکیلشدهاند و چشم را به مغز متصل میکنند. عملکرد اعصاب بینایی، بهصورت ضربههای الکتریکی از شبکیه به مناطقی از مغز است که با بینایی سروکار دارند و این امکان را میدهند که هنگام پردازش و ترجمه اطلاعات در مغز، تکانههای عصبی تبدیل به تصویر میشوند. این تکانهها تا انتهای عصب بینایی و کیاسم بینایی مغز حرکت میکنند. عصب بینایی متصل به چشم راست، تکانههایی را به سمت نیمکره چپ مغزی حمل میکند.
درحالیکه تکانههای چشمچپ به سمت نیمکره راست مغز منتقل میشوند. درنتیجه، این رشتههای عصبی بینایی عبور میکنند. عصب بینایی نهتنها اطلاعات بصری مانند شدت بینایی و روشنایی و درک رنگ را به مغز منتقل میکند بلکه باعث ایجاد انگیزههایی در کنترل بازتاب نور و بازتاب انطباق میشود. عصب بینایی در آناتومی چشم انسان توسط بافت همبند که از مجموعه بافتهای بدن انسان است به زیرمجموعههایی تقسیم میشود که عبارتاند از:
- بینایی سری
جایی که عصب بینایی در کره چشم شروع میشود.
- قسمت مداری (بخشی در مدار است).
- قسمت داخل مفصلی
بخشی درون یک کانال در استخوان معروف به کانال بینایی است.
- قسمت جمجمه
بخشی از عصب بینایی که در حفره جمجمه است عصب بینایی بهعنوان عصب جمجمه دوم نیز شناخته میشود (دوازده عصب جمجمهای وجود دارد) و درواقع تنها مجرا در سیستم عصبی مرکزی است که از حفره جمجمه خارج میشود. علاوه بر اینها، میتوان عصب بینایی را از طریق ابزارهای چشمپزشکی مشاهده کرد. یعنی تنها بخشی از مغز که از خارج بدن بهصورت بالینی قابلمشاهده است.
بیناییسنجی
بیناییسنجی یک حرفه مراقبتهای بهداشتی است که شامل بررسی چشم و دستگاههای بینایی قابلاستفاده برای نقص یا ناهنجاری و همچنین تجویز اصلاح عیب انکسار با عینک یا عدسیهای تماسی و درمان بیماریهای چشمی است. بهطور سنتی، رشته بیناییسنجی یا اپتومتری با تمرکز اصلی اصلاح عیب انکسار از طریق استفاده از عینک آغاز شد.
نتیجهگیری
در این مقاله سعی شد تا بهصورت مختصر با آناتومی چشم انسان، عملکرد چشمها و بهطورکلی سیستم بینایی آشنا شوید. امیدواریم اطلاعات مفیدی در این زمینه به دست آورده ز باشید. بطورکلی آناتومی علمی است که بهویژها دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی باید اطلاعات کافی در رابطه با آن داشته باشند. علم آناتومی به قدری حائز اهمیت است که رشته جداگانهای با نام رشته آناتومی در دانشگاهها مورد تدریس قرارد میگیرد. از همین رو کتاب هایی مانند درسنامهها و کتاب تست آناتومی در بازار موجود است.
