هاری (Rabies) بیماری ویروسی است که موجب التهاب مغزی حاد می‌شود. ویروسی از خانواده رابدو ویریده این بیماری را ایجاد می‌کند. این ویروس در تمام حیوانات خونگرم ازجمله انسان می‌تواند ایجاد بیماری کند. ویروس از بزاق حیوان مبتلابه این بیماری و محل گازگرفتگی وارد بدن شده، در ماهیچه‌ها به سمت اعصاب انتهایی می‌رود و شروع به تکثیر می‌نماید. مرگ در صورت ابتلا به این بیماری، تقریباً قطعی است.

میزان شیوع و انتقال

در کل دنیا بیش از ۹۹ درصد موارد هاری در انسان از طریق سگ منتقل می‌شود. اما در قاره آمریکا اکثر موارد این بیماری در انسان‌ها از طریق خفاش‌ها منتقل می‌شوند. انتقال از طریق سگ فقط کمتر از ۵ درصد کل موارد را شامل می‌شود. این بیماری در حدود ۱۵۰ کشور دنیا وجود دارد. در بیشتر نقاط اروپا و استرالیا ویروس هاری فقط در خفاش‌ها وجود دارد. در برخی جزایر هم این ویروس اصلاً وجود ندارد.

• حدود ۴۰ درصد جان‌باختگان بیماری هاری زیر سن ۱۵ سالگی دچار گازگرفتگی می‌شوند.

مبتلایان اغلب کودکانی هستند که شاید بدون ترس یا آگاهی به‌طرف سگ‌های آلوده رفته باشند. ازآنجاکه بسیاری از کودکان پس از گاز گرفته شدن قادر به توضیح حادثه برای والدین نیستند، این نگرانی برای سازمان‌های بهداشتی وجود دارد که آمار واقعی مرگ بسیار بالاتر از آمار رسمی‌ باشد.

نشانه‌های هاری

مرحله بروز علائم اولیه به‌طورمعمول ۱ الی ۴ روز و تا حداکثر ۱۰ روز به طول می‌انجامد. علائم اولیه غیراختصاصی هاری عبارت‌اند از:

• تب
• لرز
• خستگی
• سردرد
• ضعف
• درد عضلانی
• بی‌اشتهایی
• اشکال در بلع
• حالت تهوع
• استفراغ
• سرگیجه
• دردهای شکمی
• اسهال
• گلودرد
• تنگی نفس
• سرفه خشک
• نگرانی و ترس
• تحریک‌پذیری و عصبی بودن

بعدازآن علائم بسیار اختصاصی این بیماری عبارت است از علائم موضعی در محل گاز گرفتن به‌عنوان‌مثال:

• سوزش
• گزگز
• مورمور (در ۵۰ تا ۸۰ درصد بیماران)

همچنین لازم به ذکر است که مرحله حاد عصبی ویروس این بیماری به دو شکل ظاهر می‌شود:

• شکل تحریکی یا خشمگین
• شکل ساکت یا فلجی

درنهایت، ابتلا به بیماری هاری به مرحله کما می‌رسد و بیمار به علت نارسایی و آپنه یا کالپس قلبی-عروقی می‌میرد. تقریباً از شروع علائم بالینی تا مرگ به‌طور متوسط ۴ تا ۷ روز طول می‌کشد.

اتیولوژی هاری

عامل این بیماری، ویروسی عصب دوست (Neurotrope) متعلق به خانواده رابدوویروس‌ها (Rhabdovirus) و از جنس لیساویروس (Lyssavirus) است. رابدوویروس‌ها در طبیعت بسیار زیاد هستند. همچنین در مهره‌داران، بی‌مهرگان و گیاهان موجب بیماری عفونی ویروسی می‌شوند. غشای خارجی ویروس از جنس لیپوپروتئین و دارای دو پروتئین ماتریکس و گلیکوپروتئین است. حلال‌های چربی، ویروس هاری را از بین می‌برند. این ویروس تحت تأثیر خشکی و اشعه ماوراءبنفش، فرمالین و اتانول ۴۰ تا ۷۰ درصد، ترکیب‌های آمونیوم چهار ظرفیتی، آب و صابون، بنزالکانیوم کلراید یک درصد غیرفعال می‌شود.

ضدعفونی

ویروس این بیماری ویروسی است نوروتروپ که از گروه رابدوویروس‌ها، ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتی‌گراد در عرض ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه سانتی‌گراد در عرض ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد در عرض چند ثانیه از بین می‌رود. بنابراین برای ضدعفونی کردن وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آن‌ها را بجوشانند. ازجمله مواد ضدعفونی‌کننده مناسب که سریعاً ویروس هاری را از بین می‌برند. عبارت‌اند از:

• فنل
• الکل
• فرمل

راه انتقال ویروس هاری

شیوه‌های انتقال ویروس هاری عبارت‌اند از:

• انتقال از راه گزش (اصلی‌ترین راه سرایت بیماری، گاز گرفتن به‌وسیله حیوان هار است)
• انتقال از راه‌های غیر گزش (مانند انتقال از انسان به انسان، پیوند قرنیه، انتقال از راه تنفس و انتقال از راه خراش)
• انتقال به علت اشتباهات آزمایشگاهی

درمان

بیماری هاری غیرقابل درمان است به این معنی که پس از بروز علائم بیماری نزد انسان یا حیوان مرگ حتمی است. بیمار مبتلابه هاری باید در اتاق ایزوله تحت مراقبت‌های ویژه قرار گیرد، به‌این‌ترتیب که پس از بستری کردن بیمار در یک اتاق کم‌نور در محلی بی‌سروصدا و ساکت و آرام، اقدام‌های زیر را انجام داد:

• تزریق داروهای آرام‌بخش و ضد تشنج
• جایگزینی مایع و الکترولیت
• تزریق آنتی‌بیوتیک در صورت وجود عفونت
• باز نگه‌داشتن راه‌های تنفسی
• درمان نارسایی تنفسی و قلب عروقی

منظور از درمان ضد هاری این است که بلافاصله پس از آلودگی با ویروس هاری، در دوره نهفتگی بیماری ایمنی کافی ایجاد شود. تا سیستم ایمنی بدن قبل از استقرار بیماری، قادر به جلوگیری از بروز بیماری گردد. به همین منظور به‌محض تشخیص موردی از آلودگی در انسان، شروع درمان ضد هاری ضروری است.

درمان‌های ضد هاری

از انواع درمان‌های ضد هاری لازم، برای این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زدودن و خارج کردن ویروس هاری از محل زخم به‌وسیله شستشو با آب تمیز و صابون به مدت ۱۰ دقیقه به‌طور عمیق با جریان آب فراوان
• خارج کردن کف صابون از لابه‌لای زخم
• قطع کامل قسمت‌های له‌شده و نکروزه
• ضدعفونی زخم با مواد ویروس‌کش
• خودداری از بخیه زدن زخم حیوان گزیده
• تزریق سرم ضد هاری
• تزریق واکسن ضد هاری
• تزریق سرم و واکسن ضد کزاز
• آنتی‌بیوتیک تراپی
• تحت مراقبت قرار دادن حیوان مهاجم
• نمونه‌برداری از حیوان مهاجم مشکوک

فواید ویروس هاری

با تمام بدی‌هایی که این ویروس دارد محققان دانشگاه کره جنوبی نانو ذراتی از طلا ساختند که قادر است با استفاده از این ویروس سرطان مغز را درمان کند. بیشتر کشورهای توسعه‌یافته جهان، بیماری هاری را در میان سگ‌ها ریشه‌کن کرده‌اند. اما بیماری هاری هنوز در کشورهای درحال‌توسعه در میان سگ‌های خانگی وجود دارد. گزارش اتحاد جهانی علیه هاری، می‌گوید روزانه حدود ۱۶۰ نفر در اثر این بیماری جان می‌دهند. اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق این موارد در آسیا (۶۰ درصد) و آفریقا (۳۶ درصد) رخ می‌دهد.

نتیجه‌گیری

به‌طورکلی در پایان این مقاله باید گفت، متأسفانه در صورت ابتلای فرد به ویروس هاری، مرگ او طی چند روز پس از شروع اولین علائم آن قطعی است. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم و ساخت واکسن بیماری‌های مختلف، قابل‌پیشگیری است. اگر فردی به ویروس هاری آلوده شد، باید فوراً به مراکز درمانی برود و واکسن هاری تزریق کند. در این صورت امکان نجات از مرگ افزایش پیدا می‌کند.