ارتز و انواع مختلف آن را بیشتر بشناسیم،معرفی اهداف طراحی ارتز
ارتز (Orthoses) یا بریس وسیله‌ای کمکی برای برگرداندن توانایی‌های ازدست‌رفته‌ی افراد آسیب‌دیده، است. به‌عبارت‌دیگر به كليه وسايل كمكي اطلاق می‌شود كه جهت جلوگيري و تصحيح بدشکلی‌ها، يا نگهداري و ثابت كردن قسمت‌های مختلف بدن به‌موازات اندام، به كار می‌رود. این وسایل کمکی طراحی‌شده‌اند تا افراد مبتلابه اختلالات حرکتی به هدف نهایی توان‌بخشی که استقلال فردی است، دست پیدا کنند. در تعریف کلی از سازمان جهانی بهداشت در مورد این وسایل می‌توان گفت؛ ارتزها وسیله کمکی-پزشکی هستند که در راستای اندام یا بدن فرد قرار می‌گیرند.
این وسایل کمک می‌کنند تا فشار مکانیکی را برای اهداف متفاوت بر روی آن اندام یا قسمت مشخصی از بدن اعمال کنند. ارتزها از جنس‌های مختلفی مانند فلز، چرم، پلاستیک یا ترکیبی از مواد مختلف، توسط متخصص ارتوپدی فنی ساخته می‌شوند. لازم به ذکر است، کارشناسی که اقدام به ساخت این وسایل می‌کند ارتزیست نام دارد که با آگاهی کامل از مشکلاتی که نیازمند استفاده از ارتز است اقدام به طراحی و ساخت آن می‌کند. اهداف ساخت و تولید این وسایل کمکی عبارت‌اند از:
- کنترل
- هدایت
- محدود کردن و یا بی‌حرکت کردن بخشی از بدن (اندام و مفصل) برای یک دلیل خاص
- کمک به حرکت فرد
- کاهش تحمل نیروی وزن برای یک هدف خاص
- کمک به باز توانی عضو دچار شکستگی شده بدن
- جلوگيري از بدشكلي (دفورميتي)
- جلوگيري و كاهش كوتاهي عضلاني
- كاهش ادم
- افزايش حس عمقي
- افزايش تعادل و ثبات فرد
- كاهش اسپاستيسيتي و سفتي اندام
- حفظ وضعيت عملكردي اندام
- حفظ بی‌ثباتی اندام آسیب‌دیده
مصارف بریس‌ها
موارد استفاده ارتزها بستگی به تجویز پزشک و نوع آسیب‌دیدگی افراد است. بااین‌وجود از مصارف این وسایل کمکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌های تروماتيك و ورزشي (فیزیولوژی ورزشی)
- ِ اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادي ازجمله اسكليوز (انحراف ستون فقرات) و كيفوز (قوز كمر)
- انواع شکستگی‌ها
- بیماری‌های مختلف ارتوپدي مانند كف پاي صاف، پا چنبري، هالوس والگوس
- بیماری‌های نورولوژيك مانند انواع فلجی‌ها، بيماران سكته مغزي، مولتپل‌اسكلروزيس چندگانه و آرتريت روماتوئيد
انواع بریس
ارتز انواع مختلف و کاربردهای بسیار مختلفی دارد و موارد استفاده آن بسیار وسیع است. به‌عنوان‌مثال؛ بریس کرانیال (جمجمه)، گچ، انواع زانوبندها، آرنج‌بندها، مچ‌بندها، عینک، کمربند طبی، کفش، کفی (کفی‌های طبی از مهم‌ترین و پرکاربردترین‌اند) و بریس‌های مخصوص کودکان. اما بااین‌وجود ارتزها به‌طورکلی به سه دسته تقسیم می‌شوند. هر يك از اين دسته‌ها نيز داراي انواع مختلفي مانند نوع نرم، سخت و نيمه سخت هستند. هرکدام از این موارد بسته به كاربردشان مورداستفاده قرار می‌گیرند.
- بریس‌های اندام فوقانی (شامل انواع مختلفي از ارتزها براي شانه، آرنج، مچ دست و انگشتان هستند)
- بریس‌های اندام تحتانی (شامل انواع مختلفي از ارتزها براي لگن، زانو، مچ پا و انگشتان و انواع کفی‌های مختلف هستند)
- بریس‌های ستون فقرات (شامل ارتزهاي گردني، سینه‌ای و كمري هستند)
لازم به ذکر است که به‌صورت دیگری این وسایل را نیز طبقه‌بندی می‌کنند. طبقه‌بندی تخصصی که عبارت است از؛ ارتزهاي كلاسيك، ارتزهاي پيشرفته و الكترونيك (سيستم E-Mag، سيستم Free-Walk و سيستم RGO) و بریس‌های حمايتی.
سيستم پیشرفته و الکترونیک E-Mag
اين وسیله کمکی-پزشکی، بسيار سبك و راحت است. توسط مفصل مچ به داخل مچ پا كه قابليت تطابق و تنظيم حركات پا را دارد، متصل مي‌شود. پايه اصلي اين ارتز از ترموپلاستيك تشکیل‌شده است. این سیستم براي بيماران با عوارض سندروم پس از فلج اطفال (post-polio syndrome)، بيماري فلج اطفال (poliomyelitis) و ضعف يا فلج عضلات مناسب است.
سیستم Free -Walk
اين بریس به بيمار اجازه راه رفتن بسيار نرمال و طبيعي را داده و داراي دو مفصل مكانيكي زانو و مچ پا است كه مفصل مچ به صفحه نازكي در كف پا متصل می‌شود. اين بریس، براي فلج عصب راديال و ضعف عضلات دورسي فلكشن پا و به‌طورکلی، فلج اندام تحتاني گزینه مناسبی به شمار می‌رود. فلکشن به حرکتی اشاره دارد که زاویه‌ی بین دو قسمت بدن کاهش می‌یابد. وقتی زانو به حالت فلکشن می‌رود مچ پا به باسن نزدیک‌تر می‌شود و زاویه‌ی بین فمور و تیبیا کمتر می‌شود. اين بریس، شامل كامپوزيت كربن و كالف ترموپلاستيك است. كربن ماده اصلي تشکیل‌دهنده آن است و تا حدود زيادي برگشت انرژي را فراهم می‌کند.
سیستم RGO
در سيستـم ارتز RGO اتصال بين دو پا براي كار كردن وسيله بسيار مهم بوده و اجازه چرخش لگني را در طول راه رفتن در حدود ۱۵ درجه و هم‌زمان زانو و خميدگي مفصل زانو را در طول نوسان به پا، حول محور تثبیت‌شده پاي مقابل كه به‌طور كامل در موضع تثبیت‌شده قرار دارد می‌دهد. اين بریس داراي سيستم مدولار بوده و قابليت تنظيم بنا بر رشد كودكان را دارا است. به دليل آنكه امكان چرخش لگني تا ۱۵ درجه را فراهم می‌کند انحرافي در جهت راه رفتن به وجود نمی‌آورد. بنابراین این سیستم از بریس‌ها، براي بيماراني كه مبتلابه فلج نخاعي با سطح ضايعه ۵TH تا ۳L هستند، مناسب است.
نتیجه‌گیری
درگذشته بریس تنها توسط ارتزیست و متناسب با همان فرد مراجع کننده، طراحی و ساخت انجام می‌گرفت. اما با پیشرفت فناوری امروزه شاهد ارتزهای به‌صورت پیش‌ساخته و نیز در دسترس هستیم. این ارتزها عمدتاً با توجه به تجویز پزشک ارتوپد و نظر مساعد کارشناس ارتز نسبت به تجویز پزشک ارتوپد مورداستفاده افراد قرار می‌گیرند.
