میکروب چیست؟ آشنایی با رایج‌ترین انواع میکروب در محیط
میکروب مجموعه‌ای از موجودات زنده بسیار کوچکی (میکروسکوپی) است که در اطراف ما یافت می‌شوند. این موجودات، آن‌قدر کوچک‌اند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. در بدن انسان، میلیون‌ها میکروب وجود دارند که به آن‌ها میکروارگانیسم (Microorganism) نیز گفته می‌شود. نکته حائز اهمیت در مورد میکروب‌ها این است که برخی از آن‌ها بیماری‌زا هستند و برخی دیگر برای سلامتی ما مهم هستند. از متداول‌ترین و رایج‌ترین انواع میکروب‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- باکتری
- ویروس
- قارچ
- پروتوزوآ
باکتری‌ها
باکتری‌ها تنها از یک سلول تشکیل‌شده‌اند. بنابراین موجوداتی تک‌سلولی شناخته می‌شوند. مشاهده‌ی آن‌ها بدون میکروسکوپ امکان‌پذیر نیست. به‌عبارتی‌دیگر موجوداتی بسیار ریز هستند. برخی از آن‌ها برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند و هوازی هستند. این در حالی است که برخی دیگر در گروه باکتری‌های بی‌هوازی قرار می‌گیرند. برخی از باکتری‌ها گرمادوست‌اند. درحالی‌که گروهی دیگر در محیط سرد، بهتر زندگی می‌کنند. دو نوع از باکتری‌ها عبارت‌اند از:
- سالمونلا
- استافیلوکوک
بیشتر باکتری‌ها برای انسان پاتوژن نیستند و بسیاری از آن‌ها حتی روی سطح یا درون بدن انسان زندگی می‌کنند. درنتیجه به حفظ سلامتی کمک می‌کنند. به‌عنوان‌مثال:
- باکتری‌های اسیدلاکتیک موجود در روده که به‌عنوان یکی از انواع میکروب به ما در هضم غذا کمک می‌کنند.
به‌طور تخمینی، کمتر از ۱٪ از کل باکتری‌ها پاتوژن هستند. مانند:
- سل یک بیماری باکتریایی است.
عفونت‌های باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها قابل‌درمان هستند. این داروها باکتری را از بین می‌برند یا حداقل از تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
ویروس‌ها
ویروس‌ها با تهاجم به سلول‌های سالم، فرد را بیمار می‌کنند. برخلاف باکتری‌ها، ویروس‌ها به‌خودی‌خود سلول ندارند. بنابراین می‌توان گفت ویروس‌ها موجوداتی زنده محسوب نمی‌شوند. آن‌ها از یک یا چند مولکول احاطه‌شده توسط پوسته‌ای پروتئین تشکیل‌شده‌اند. اطلاعات ژنتیکی موجود در داخل این پوسته‌ها برای تکثیر ویروس ضروری است.
- بسیاری از ویروس‌ها بیماری‌زا هستند، اما برخی از آن‌ها بی‌خطرند.
برخی از بیماری‌های ویروسی عبارت‌اند از:
- آنفلوانزا
- سرخک
- التهاب کبد (هپاتیت ویروسی)
ویروس‌ها به سلول‌های سالم حمله می‌کنند و از طریق سلول‌ها شروع به تکثیر می‌کنند. بنابراین ویروس بدون سلول میزبان، نمی‌تواند تکثیر شود.
- همه‌ی ویروس‌ها علائم ایجاد نمی‌کنند و در بسیاری از موارد بدن با موفقیت مبارزه می‌کند.
- درمان دارویی مؤثر برای ویروس‌ها عمدتاً دشوار است.
برای محافظت در برابر برخی ویروس‌ها، سیستم ایمنی بدن می‌تواند، توسط واکسیناسیون، بدن آمادگی بیشتری برای مبارزه با ویروس داشته باشد.
- ویروس‌ها به‌عنوان یک نوع میکروب از باکتری‌ها نیز کوچک‌تر هستند و حتی یک سلول کامل نیز به شمار نمی‌روند.
به‌طورکلی می‌توان گفت که ویروس‌ها مواد ژنتیکی (DNA یا RNA) بسته‌بندی‌شده در یک پوشش پروتئینی به شمار می‌روند.
- لازم به ذکر است که آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیری بر ویروس‌ها ندارند. در سال‌های اخیر، داروهای ضدویروسی متنوعی علیه گروه کوچک و منتخبی از ویروس‌ها تولیدشده‌اند.
قارچ‌ها
قارچ‌ها ارگانیسم و موجوداتی، چند سلولی و گیاه مانند هستند که مواد غذایی موردنیاز خود را در یک محیط گرم و مرطوب و از منابعی نظیر گیاهان، غذاها و حیوانات تأمین می‌نمایند. قارچ‌ها در محیط‌های گرم و مرطوب مانند سطح زیرین سنگ‌ها و یا ترک‌های موجود بین انگشتان پا رشد می‌کنند. قارچ‌ها می‌توانند در محیط‌های مختلف زندگی کنند. شناخته‌شده‌ترین قارچ‌ها عبارت‌اند از:
- مخمر
- کپک
- قارچ‌های خوراکی
قارچ‌ها مانند باکتری‌ها نیز به‌طور طبیعی بر روی پوست یا درون بدن وجود دارند. بااین‌وجود همچنین گروهی از قارچ‌ها می‌توانند موجب بیماری باشند.
- بیماری‌های ناشی از قارچ را مایکوز می‌نامند.
از نمونه‌های متداول عفونت‌های قارچی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قارچ پای ورزشکاران
- عفونت قارچی ناخن‌ها
عفونت‌های ناشی از میکروب قارچی اغلب می‌توانند باعث التهاب ریه‌ها، سطح مخاطی دهان یا اندام‌های تولیدمثل شوند.
- برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیماری تهدیدکننده‌ای محسوب می‌شوند.
بسیاری از قارچ‌ها بی‌ضرر هستند. قارچ‌هایی که بر سطح پوست رشد می‌کنند ظاهری مانند راش (لکه) دارند و قابل‌درمان می‌باشند. این راش‌ها آسیب جدی به وجود نمی‌آورند ولی موجب خارش شدید پوست می‌شوند.
پروتوزوآها
پروتوزوآ، مانند باکتری‌ها تک‌سلولی هستند ولی در مقایسه با آن‌ها بزرگ‌تر بوده و دارای هسته و دیگر ساختارهای سلولی هستند. این امر موجب می‌شود این سلول‌ها شباهت بیشتری به سلول‌ها گیاهی و جانوری پیدا کنند.
- پروتوزوآها مانند باکتری‌ها بسیار کوچک هستند.
بسیاری از انواع مختلف پروتوزوآها در آب و در مکان‌هایی مانند دریاچه‌ها، اقیانوس‌ها، رودها و تالاب‌ها زندگی می‌کنند. در حقیقت این نوع از میکروب، از باکتری‌ها و بقایای موجودات دیگر تغذیه کرده و از این نظر مفید هستند.
- برخی از پروتوزوآها، انگل هستند و در بدن دیگر موجودات، ازجمله انسان زندگی می‌کنند.
- به‌عنوان‌مثال، مالاریا یک پروتوزوآی انگلی است که در اثر گزش پشه (پشه‌ی آنوفل) وارد سیستم خون می‌شود.
همان‌طور که بیان شد، پروتوزوآ به محیط مرطوب بسیار علاقه دارد. بنابراین عفونت‌های روده‌ای و دیگر بیماری‌های ناشی از این نوع میکروب مانند آمیبیازیس و ژیاردیازیس از طریق آب آلوده منتشر می‌شوند.
نتیجه‌گیری
به‌عنوان سخن پایانی می‌توان نتیجه گرفت، میکروب‌ها در همه‌جا، از آب‌وهوا گرفته تا خاک، روی پوست بدن، مخاط بدن انسان و جانوران به میزان فراوان وجود دارند. به‌گونه‌ای که زندگی برای جانوران و گیاهان، بدون وجود میکروب، امکان‌پذیر نیست. به‌عبارتی‌دیگر می‌توان گفت میکروب‌ها فلور نرمال بدن جانوران و موجودات زنده محسوب می‌شوند.
