ضعف بینایی (ناتوانی بینایی)، اصطلاحی برای توصیف اختلالات بینایی (Visual Impairment) است. در مسئله ضعف و اختلال بینایی باید به این نکته توجه کرد که نمی‌توان به‌طور کامل نواقص بینایی را با عینک، لنز، دارو یا جراحی چشم، اصلاح کرد. اختلالات بینایی موارد گسترده‌ای را در برمی‌گیرند. اما به‌صورت معمول برخی از مواردی که نشان‌دهنده ضعف و اختلال بینایی هستند عبارت‌اند از:

• از دست دادن حد بینایی (BVCA) تا بدتر از ۲۰/۷۰ در چشم
• از دست دادن بینایی بصری در اطراف (فقدان بینایی در حاشیه و نقاط کور)
• Legal blindness (در ایالات‌متحده Legal blindness به‌طورمعمول به‌عنوان حد بینایی ۲۰/۲۰۰ یا بدتر و یا بینایی بصری در اطراف است که به ۲۰ درجه یا کمتر محدود می‌شود)

با توجه به موارد ذکرشده، طبق آمار مربوط به معلولیت در آمریکا، در سال ۲۰۱۴ مشخص شد ۳/۲ درصد از افراد ۱۶ سال و بیشتر، دارای ناتوانی بینایی هستند.

دلایل ضعف بینایی

بررسي اپيدميولوژيک و علت شناسي بيماران دچار ناتوانی بينايي در يک جامعه اهميت زيادي دارد. چراکه در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های كلان كشور، تأثیر مستقيم می‌گذارد. بيماران مبتلابه ضعف بينايي نيازمند مراقبت‌های تخصصي چشم‌پزشکی هستند. این مراقبت‌های پزشکی شامل:

• ارزيابي باليني
• مشاوره
• خدمات توان‌بخشی براي بهبود كيفيت زندگي و كاهش وابستگي به افراد ديگر

به‌طورکلی شایع‌ترین بیماری‌های عامل ناتوانی بينايي، بيمارهاي شبکيه (Retina) و مشيميه (choroid) هستند. مشیمیه، لایه‌ای رگی در چشم است که بین صلبیه و شبکیه قرار دارد. پس از بیماری‌های مرتبط با شبکیه (تباهی پیش‌رونده شبکیه، مشکل خون‌رسانی به شبکیه و نبود بینایی مرکزی یا آسیب به ماکولا) و مشیمیه، موارد دیگری نیز وجود دارند که در پژوهش‌های بسیار، عاملی برای ناتوانی بینایی شناخته‌شده‌اند. به‌عنوان‌مثال:

• بیماری‌های عصب بينايي
• اختلال کانال و مسیرهای بينايي
• عدم عملکرد صحیح زجاجيه
• گلوب
• بیماری‌های مادرزادي (بیماری‌های مربوط به غدد اشکی و مجاری آن مانند نبود مجاری اشکی و فقدان غدد اشکی، بیماری‌های مربوط به پلک مانند پلک سوم، افتادگی پلک، چسبندگی و کوچکی پلک، شکاف پلک و برگشت پلک به داخل و بیماری‌های مربوط به کره چشم)
• گلوكوم
• خطاهای انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و تاربینی مانند آستیگماتیسم)
• آب‌مروارید
• فیبروپلازی پشت عدسی چشم
• مشکلات مربوط به کنترل ماهیچه‌ها (لوچی، نیستاگموس حرکات سریع، غیرارادی و ریتمیک و تنبلی چشم)
• تروما (آسیب ناشی از تصادفات و ضربات)

اختلالات بینایی

ضعف بینایی و اختلالات مرتبط با بینایی را هرگونه تداخل در مسیرهای حسی پایه یا یکپارچگی ناکارآمد حس‌ها با بینایی تعریف می‌کنند. این اختلالات می‌توانند در یادگیری نیز مشکل ایجاد کنند. همچنین لازم به ذکر است که اختلالات بینایی بر عملکرد تحصیلی، ورزشی و زندگی روزانه کاملاً اثرگذارند. حتی اختلالات کوچک نیز می‌توانند مشکل‌ساز باشند. از علائم رایج اختلالات بینایی می‌توان به علامت‌های فیزیکی و عملکردی اشاره کرد.

علائم فیزیکی

• سردردهای مداوم
• فشار چشم
• تاری دید دور یا نزدیک به‌ویژه پس از خواندن یا انجام کارها در فاصله نزدیک
• اجتناب از کارها در فاصله نزدیک یا هر تکلیفی که نیاز به بینایی دارد.
• اشتباه در درک عمق
• انحراف چشم به داخل یا خارج بالا و پایین
• تمایل به بستن یک‌چشم یا پوشاندن یک‌چشم و ترجیح به دیدن با یک‌چشم
• دوبینی
• هماهنگی چشم و دست ضعیف
• سختی در دنبال کردن هدف متحرک
• سرگیجه و تهوع متعاقب حرکت، انزجار از حرکت

علائم عملکردی

• ضعف در درک مطالب خوانده‌شده
• سختی در کپی کردن اطلاعات از مکانی به مکان دیگر (مانند تایپ کردن و کپی و از نوشتن که از نمونه‌های ضعف بینایی هستند)
• گم کردن مکان، تکرار و یا حذف کلمات در خواندن
• سختی در تغییر از دید دور به نزدیک و بالعکس
• پوسچر ضعیف هنگام خواندن و نوشتن
• دست‌نویسی ناخوانا
• توانایی در پاسخگویی شفاهی و یا نوشتن پاسخ‌ها روی کاغذ
• برعکس نوشتن حروف و کلمات
• اشکال در قضاوت در مورد سایز و شکل

انواع اختلالات بینایی

برخی از اختلالات مرتبط با چشم عبارت‌اند از:

• ورم پلک پایین
• دید موج‌دار یا سوسو زننده
• سرخی چشم
• مشکلات بینایی ناگهانی
• تاری دید هنگام نگاه کردن به صفحه‌نمایش
• خشکی چشم
• مردمک بزرگ
• ابری شدن چشم (یکی از شایع‌ترین انواع اختلالات چشم است)
• برون‌چشمی (اغلب چشم‌هایی دارند که به نظر می‌رسد بیرون از حفره‌ی چشم است)
• زردی چشم (زرد شدن سفیدی چشم‌ها)
• پریدن پلک‌ها (پرش پلک زمانی رخ می‌دهد که پلک بدون دلیل به‌سرعت حرکت می‌کند)
• تغییر رنگ چشم (تغییر رنگ عنبیه‌ی چشم می‌تواند نشانه‌ی آن باشد که سلول‌های درون چشم در حال آسیب دیدن هستند. ممکن است این ناشی از تومورهای بافت عصبی، نوروفیبروماتوز، ملانومای عنبیه، یا سندروم واردنبرگ باشد)
• ماکولای وابسته به سن (AMD)

روش‌های مکمل برای کنترل اختلالات بینایی

پس از شیوه‌های درمانی مانند استفاده از دارو، جراحی، لنز و غیره برای درمان ضعف بینایی و اختلالات آن. بهتر است با روش‌های مکمل نیز آشنا شوید. در کنار درمان تخصصی و دستورات پزشک معالج خود، توصیه می‌شود به موارد زیر نیز توجه کنید و تا جایی که پزشک به شما اجازه می‌دهد آن‌ها را به کار بگیرید.

• طب فشاری برای سلامت چشم
• تغذیه مناسب چشم
• ورزش‌های مخصوص چشم
• عادت‌های سالم روزمره
• خنک کردن پاها
• پیاده‌روی ۴۰ دقیقه‌ای
• استراحت کردن ضمن کار
• حفاظت از چشم‌ها

نتیجه‌گیری

به‌عنوان سخن آخر، لازم به ذکر است که با مشاهده هرکدام از علائم و نشانه‌هایی که در این مقاله برای ناتوانی و اختلالات چشم بیان شد. هر چه زودتر به پزشک متخصص چشم، مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید، شناخت و تشخیص اکثر بیماری‌ها در ابتدای راه، به درمان مطلوب‌تر و نتیجه‌بخش کمک می‌کند.