روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که در هر آزمایشگاهی باید انجام شود. استریل کردن روشی است که در همه مراحل آزمایشگات آزمایشگاه‌ها بخشی اجتناب ناپذیر محسوب می‌شود. برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب و مناسب پس از انجام آزمایشات مختلف استریل کردن لوازم آزمایشگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همواره توصیه می‌شود که لوازم آزمایشگاهی مانند سمپلر، فالکون و بسیاری از موارد دیگر با استفاده از روش‌های جدید و نو استریل شود.

استریل کردن چیست؟

روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی در آزمایشگاه‌های مختلف به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود. در واقع منظور از استریل کردن مجموعه روش‌هایی است که باعث از بین بردن میکروارگانیسم‌هایی مثل قارچ‌ها، باکتری‌ها و بسیاری از عوامل انتقال دهنده آن مانند اسپورها از محیط می‌گردد. استریل سازی جهت مقاصد مختلفی صورت می‌گیرد. گاهی به منظور پاکسازی سطوح و تجهیزات آزمایشگاهی از آلودگی‌های مختلف از استریل سازی لوازم با روش خاصی کمک می‌گیرند.

منظور از ضدعفونی کردن چیست؟

ضدعفونی کردن فرآیندی است که با استفاده از مواد مختلف می‌توان باعث ازبین رفتن یا جلوگیری از رشد باکتری‌ها، ویروس‌ها و … شد. در فرآیند ضدعفونی کردن از موادی مثل الکل، هیپوکلریت سدیم و … استفاده می‌گردد. ضد عفونی نمودن با توجه به سطح ماده مورد استفاده به ۳ سطح تقسیم بندی می‌شود که این سه سطح شامل ضدعفونی قوی، متوسط و ضعیف است. در واقع می‌توان این چنین عنوان کرد که ضدعفونی کردن سطح بسیار ضعیف‌تری از استریل نمودن است. به همین دلیل است که در موارد حساس از عمل ضدعفونی کردن استفاده نمی‌کنند و اقدام به استریل نمودن ماده یا لوازم می‌نمایند.

تفاوت ضد عفونی نمودن و استریل کردن در چیست؟

مجموعه فعالیت‌هایی که جهت نابود سازی انواع میکروب‌های بیماری زا صورت می‌گیرد، به این مجموعه فعالیت‌ها ضدعفونی سازی لوازم می‌گویند. حال تفاوت ضد عفونی کردن و استریل سازی این است که در استریل کردن لوازم تمام میکروارگانیسم‌ها از جمله بیماری‌زا و غیر بیماری‌زا از بین می‌رود. به همین منظور است که از استریل کردن در انواع جراحی‌ها و سایر فعالیت‌های پزشکی حساس استفاده می‌شود.

انواع روش‌های استریل کردن لوازم آزمایشگاهی

در آزمایشگاه‌های مختلف بر اساس نوع ماده یا محیطی که قرار است استریل گردد، از روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی مختلفی که سازگاری بیشتری داشته باشد استفاده می‌شود. این روش‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به صورت مختصر در رابطه با آن توضیحاتی خواهیم داد. روش‌های معمولی که جهت استریل کردن لوازم آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل موارد زیر هستند:

• استریل نمودن با استفاده از فیلتراسیون
• استریل کردن گرمایی
• استریل نمودن با ایجاد فشار زیاد
• استریل کردن با تابش

استریل کردن گرمایی

یک روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی، استریل کردن گرمایی نام دارد. می‌توان این  نوع استریل کردن را یکی از رایج‌ترین روش‌های مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها معرفی نمود. در این روش از گرما جهت نابودسازی میکروب‌های موجود در ماده یا محیط استفاده می‌نمایند. میزان استریله شدن متناسب با میزان دما و مدت گرمایش متغیر است. استریل کردن لوازم آزمایشگاهی با استفاده از گرما به صورت زیر دسته بندی می‌شود:

1. گرمای مرطوب یا بخار: در بیشتر آزمایشگاه‌ها استریل کردن با استفاده از بخار روشی است که معمولا مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش استریل کردن با استفاده از بخار روش کار دستگاه اتوکلاو است. این یک روش بسیار مفید و کارآمد است که همه میکروب‌ها و ویروس‌ها را از بین می‌برد و غیر فعال می‌نماید. اتوکلاو میکروب‌ها را با کمک هیدرولیز و انعقاد پروتئین‌های سلولی نابود می‌کند. این استریل سازی با کمکک بخار آب بالا و تحت فشار صورت می‌گیرد.
2. استریل کردن گرمای خشک: در این روش، نمونه‌هایی که حاوی باکتری هستند در معرض درجه حرارت بالا مثل شعله ور شدن، سوزاندن یا در یک اجاق هوای گرم قرار می‌گیرند. از روش شعله ور شدن برای استریل سازی سوزن، انواع تیغ و چاقوهای جراحی، قیچی و … استفاده می‌گردد.

فیلتراسیون

فیلتراسیون یک روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی است. فیلتر کردن یا همان تصویه نمودن بهترین و سریع‌ترین راه برای استریل نمودن محلول‌ها بدون گرم کردن آن‌ها است. در این روش از فیلترهایی با منافذ بسیار کوچک و با قطر کم که از عبور تمام میکروارگانیسم جلوگیری می‌کند استفاده شده است. در واقع از فیلترهایی با قطر منافذ ۰/۲ میکرومتر برای جلوگیری از عبور باکتری‌ها استفاده می‌شود. نکته قابل توجه این است که ویروس‌ها و فاژها بسیار ظریف‌تر از باکتری‌ها هستند، با توجه به این نکته اگر هدف از فیلتراسیون و استریل نمودن از بین بردن ویروس‌ها و فاژها باشد استفاده از روش فیلتراسیون مناسب نیست.

استریل کردن با روش شیمیایی

روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی بسیار معتدد است. گرم کردن روش خوبی برای خلاص ضدن از شر اکثر میکروب‌ها است؛ اما همیشه روش مناسبی نیست زیرا ممکن است به برخی از مواد آسیب برساند. در صورتی که نتوان از گرما جهت ازبین بردن میکروب‌ها استفاده نمود می‌توان به سراغ روش‌های شیمیایی رفت. این روش شامل استفاده از مایعات مضر و گازهای سمی بدون تأثیرگذاری منفی یا مثبت بر روی مواد مختلف است. استریل نمودن با استفاده از گازهای شیمیایی نیز بسیار پرکاربرد و مؤثر است. استفاده از گاز جهت استریل کردن دارای خطراتی نیز مانند انفجار نیز است که باید جهت جلوگیری از این اتفاق یک سری از تعهدات را رعایت نمود. گازهایی که اکثرا جهت استریل سازی استفاده می‌شود ترکیبی از اتیلن اسید و دی اکسید کربن است. در این روش دی اکسید کربن را به این خاطر اضافه می‌کنند تا احتمال انفجار به حداقل برسد. یکی دیگر از گازهایی که اکثر مواد آلی را اکسیده می‌کند ازن نام دارد.

نتیجه گیری

روش استریل کردن لوازم آزمایشگاهی بسیار معتدد و متنوع است و باید باتوجه به ماده یا سطح بهترین روش را انتخاب نمود. استریل نمودن و ضدعفونی کردن دو مفهوم و عملکردی متفاوت از یکدیگر هستند. به طور کلی استریل کردن چندین برابر قوی‌تر و بهتر از فرآیند ضدعفونی کردن است. استریل نمودن روش‌های مختلفی از جمله استفاده از گرما، بخار، روش‌های شیمیایی، تابش، فیلتراسیون، فشار زیاد و … دارد. هر کدام از این روش‌ها مناسب از بین بردن و نابودسازی میکروب‌ها و آلودگی‌های ماده یا جسم خاصی است. همواره بهترین روش استفاده از گرما جهت نابودسازی میکروب‌ها یاد می‌شود؛ اما گاهی ممکن است گرما به وسیله یا ماده آسیب برساند به همین خاطر گاهی توصیه می‌شود از روش‌های شیمیایی برای فیلتراسیون مواد و سطوح استفاده گردد.