رفتار والدین با نوجوانان در دوره نوجوانی از آن دسته معضلاتی است که بسیاری از والدین را سردرگم کرده است. والدین اولین کسانی هستند که موجب بنیاد شخصیت سالم و یا معیوب در فرزندان خود می‌شوند. این مسئله در حالی است که در دوران پرپیچ‌وخم نوجوانی بیشتر به چشم می‌خورد. معمولاً پدران و مادران، نوجوانان خود را به‌صورت یک کودک تصور می‌کنند. بسیاری معتقد هستند که هنوز فرزندشان به رشد نرسیده و مانند یک کودک بازیگوش و سرکش است.

به عبارتی ساده‌تر والدین زیادی بر این باور هستند که گذر زمان تغییری در فرزندشان ایجاد نکرده است و همان کودک سابق‌اند. لازم به ذکر است که درک نکردن نوجوانان باعث کشمکش بین آنان و والدین خواهد بود. نوجوانان به خود حق می‌دهند که در مسائل مربوط به خانه و خانواده اظهارنظر کنند. همچنین افکار، عقاید و رفتارهای خانواده خود را مورد سؤال قرار دهند. واکنشی که بسیاری از نوجوانان در این دوره از خود بروز می‌دهند مقاومت و مخالفت است. به‌عنوان‌مثال در اکثر موارد سعی می‌کند در مقابل تحکم، دستورات و رفتار والدین خود مقاومت کند.

مخالفت نوجوان و رفتار والدین

همان‌طور که گفته شد، از خصوصیات بارز در دوره نوجوانی مخالفت است. نوجوان با افراد قدرتمند و صاحب نفوذی که در اطراف او هستند مخالفت می‌کند. والدین نیز در حوزه مخالفت‌های نوجوان قرار دارند. شاید سؤال برایتان پیش بیاید که چرا باید نوجوان با والدین و اطرافیان خود مخالفت کند؟

پاسخ این است که نوجوانان در دوره نوجوانی به دنبال موارد زیر هستند:

• تشخص طلبی
• کسب استقلال
• جداسازی خود از دیگران

جالب است بدانید مخالفت پسران نسبت به دختران بیشتر است. این مسئله به این دلیل است که پسران جرئت و قدرت بیشتری را در طول مراحل رشد خود به دست می‌آورند. بااین‌حال معمولاً از دختران کمتر انتظار مخالفت می‌رود. چراکه آن‌ها آرام‌تر از پسران هستند. همچنین مخالفت خود را به‌صورت قابل‌قبول‌تری ابراز می‌کنند. باوجوداینکه نوجوانان به والدین خود علاقه دارند، اما بیشتر آن‌ها از جانب والدین و خانواده خود مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند. یعنی والدین به‌خوبی آن‌ها را درک نمی‌کنند. به همین خاطر هنگامی‌که خانواده نوجوان را درک نکند موجب می‌شود که او در مقابل رفتار والدین خود مخالفت کند. این در حالی است که اگر والدین بتوانند رفتار صحیحی در برابر نوجوان خود داشته باشند. نوجوان همواره سعی می‌کند از روی میل دستورات خانواده و والدین خود را اطلاعت کند.

نقش والدین و ناسازگاری نوجوان

بسیاری از والدین نوجوانان خود را فردی ناسازگار تلقی می‌کنند. آن‌ها بر این تفکر هستند که فرزندشان از روی عمد ناسازگاری می‌کند و قصد نافرمانی با والدین را دارد. بخشی از این تفکر در مورد نوجوانان درست است. اما آن قسمتی که نوجوان را متهم به‌عمد می‌کنند، اشتباه است.

نوجوان بر اساس فرآیند بلوغ و شکل‌گیری هویت، رفتار ناسازگار نشان می‌دهد. والدین دراین‌بین افرادی محسوب می‌شوند که نقش مؤثری در سازگار کردن نوجوان دارند. آن‌ها با ارتباط صحیح و مطلوب خود با نوجوان می‌توانند به او کمک کنند تا از این مرحله‌ی پرآشوب عبور کند. یک نوجوان در خانواده نیازهایی دارد که باید به آن‌ها توجه شود. این نیازها عبارت‌اند از:

• نیاز به تفاهم
• استقلال همه‌جانبه
• حمایت عاطفی (محبت بی‌قیدوشرط)
• حمایت روانی (کمک به تسهیل مراحل تکمیل شخصیت و رشد طبیعی)

تأثیر خصوصیات والدین بر نوجوان

رفتار والدین در خانواده جایگاه و نقش اثرگذاری را ایفا می‌کند. پدر و مادر هرکدام دارای خصوصیاتی هستند که در جذب و یا طرد فرزندان از خود و نیز در تفکر و دیدگاه آن‌ها نسبت به زندگی اجتماعی و مشترک، بسیار اهمیت دارد. ۴ دسته خصوصیات برای والدین مشخص‌شده است که شامل موارد زیر هستند و به بررسی هریک می‌پردازیم.

نوع اول (پدر تندخو و مستبد، مادر مهربان و آرام)

در خانواده نوع اول، پسر ممکن از خود را با پدر خود منطبق کند. همچنین از روش‌های تحکم‌آمیز پدر تقلید کند. این یعنی پدر الگویی برای پسر است. هنگامی‌که این انطباق و الگو گیری صورت گیرد، رفتار خشونت‌آمیز اتفاق می‌افتد. پسر با خواهر و برادر کوچک‌تر خود رفتار تهاجمی داشته و ممکن است آن‌ها را مورد ضرب و شتم قرار دهد. در آینده نیز در برابر مردم روش پرخاشگرانه‌ای که از پدرش آموخته مورداستفاده قرار دهد.

اتفاق دیگری که در این خانواده ممکن است رخ دهد این است که پسر رفتار مادر خود را الگو قرار دهد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که رفتار والدین بسیار تأثیرگذار است و  در پسر رفتارها و خصوصیات زنانه تقویت می‌شود. در این صورت پسر خانواده، از داشتن رفتارهای مردانه محروم و در زندگی مشترک و اجتماعی خود دچار مشکلاتی می‌شود. در این نوع خانواده دختر ممکن است خود را با مادر منطبق کند. در این صورت ازنظر رفتار مادرانه مشکلی نخواهد داشت. البته باید گفت دختر ممکن است تصور نادرستی از مردان پیدا کند. به‌عبارتی‌دیگر همه مردان را مانند پدر خود فرض کند و در زندگی زناشویی خود و نیز در برخورد با مردان دچار مشکل شود.

نوع دوم (پدر مهربان و آرام، مادر تندخو و مستبد)

در این خانواده دختر نمی‌تواند به‌آسانی خودش را با مادرش وفق دهد. بنابراین در ایفای نقش واقعی خود به‌عنوان یک دختر دچار اشکال می‌شود. انطباق با مادر و پیروی از رفتار وی موجب می‌شود که در مناسبات و روابط خود با دیگران مستبد باشد. نتواند در روابط اجتماعی موفق باشد. پسر به‌سادگی در این خانواده با پدر منطبق می‌شود و رفتار او را الگو قرار می‌دهد. ولی به دلیل نداشتن یک الگوی مناسب در رفتار مادری با مشکلاتی در آینده مواجه است. یکی از این مشکلات این است که نمی‌تواند در برابر جنس مخالف رفتار مناسبی داشته باشد. پسران در چنین خانواده‌ای و با این‌چنین رفتار والدین خود، نسبت به زنان بدبین می‌شوند. همچنین همواره زنان را مورد سرزنش قرار می‌دهند.

نوع سوم (پدر تندخو و مستبد، مادر تندخو و مستبد)

در خانواده نوع سوم نه پسران و نه دختران الگوی مناسب برای رفتار خود ندارند. چراکه هم پدر و هم مادر تندخو و مستبد هستند. نوجوان در این خانواده از هر دو طرف مورد بی‌مهری و بی‌محبتی قرار می‌گیرد. نمی‌تواند رفتار مناسبی را یاد بگیرد. این دسته از خانواده‌ها بنیاد و پایه‌ای برای مشکلات نوجوان محسوب می‌شوند. همچنین زمینه‌ای برای بزهکاری و انحرافات نوجوان خود را فراهم می‌کنند.

نوع چهارم (پدر آرام و مهربان، مادر آرام و مهربان)

این خانواده یک خانواده ایده آل محسوب می‌شوند. در چنین خانواده‌ای روابط صمیمی و همراه با احترام و تفاهم است. لازم به ذکر است که برخی افراد فکر می‌کنند که والدین تحصیل‌کرده تماماً در این دسته قرار می‌گیرند. در پاسخ این افراد باید گفت خیر. ضرورتاً تمام خانواده‌های تحصیل‌کرده از نوع چهارم نیستند. این خانواده را با چنین رفتار والدین می‌توان‌ خانواده خویشتن ساز معرفی کرد. و سه خانواده یا شده دیگر را خانواده‌های سلطه‌جو. خانواده‌ای خویشتن ساز است که رفتار ناسازگارانه و نافرمانی نوجوان را یکی از بخش‌های رشد او به‌حساب می‌آورند. والدین خویشتن ساز به نوجوان خود در موارد زیر کمک مکند تا رشد کند:

• خلاقیت
• روابط شخصی مطلوب
• خودآگاهی و رفتار منطقی

رفتارهای صحیح والدین با نوجوان

با توجه به مطالبی که گفته شد، حال زمان آن رسیده است که بدانیم به‌عنوان والدین یک نوجوان چه رفتاری در برخورد با دنیای متفاوت او و خواسته‌هایش داشته باشیم.

• او را درک کنید.
• ابراز احساسات کنید.
• او را تحسین کنید.
• هدیه دادن را فراموش نکنید.
• برای فرزند نوجوان خود وقت و زمانی قرار دهید.
• در مقابل حرف‌ها، خواسته‌ها و درد و دل‌های او شنونده خوبی باشید.
• خواسته‌های خود را بجای جملات دستوری به‌صورت سؤالی مطرح کنید.
• درباره تأثیر فضای مجازی و رسانه‌های ارتباط‌جمعی، آگاهی داشته باشید (به‌روز باشید تا فرزندتان اول‌ازهمه به سراغ شما بیاید).
• اطلاعات خود را از دوران نوجوانی و رفتار والدین مسئولیت‌پذیر نسبت به فرزندان، بالا ببرید.
• در مواقع ضروری و حساس حتماً از یک روانشناس و متخصص در حوزه کودک و نوجوان کمک بگیرید.

نتیجه‌گیری

به‌عنوان کلام آخر در این مقاله باید گفت در تمام سطوح اجتماعی و در همه اقشار و طبقات جامعه تفاوت در روابط خانوادگی مشاهده می‌شود. روابط نادرست خانوادگی موجب مشکلات خانوادگی و اشتباه در رفتار نوجوان است. لازم است بدانید که در خانواده‌های سلطه‌جو، فرصتی برای ارتباط صحیح بین اعضای خانواده ایجاد نمی‌شود. همچنین تفاهمی در مقابله با مشکلات نخواهند داشت. والدین باید آگاه باشند:

• با اجبار و تحمیل کاری انجام نمی‌گیرد. اگر هم صورت بگیرد رغبت و میلی در آن نیست.