دوستان و همسالان چه تاثیری در تحولات دوران نوجوانی دارند؟
دوستان و همسالان در دوره نوجوانی از اهمیت فراوانی برخوردار هستند. نوجوانان به رفاقت و دوستی با گروه هم سن و سال اهمیت فراوانی می‌دهند. همچنین از زندگی همراه آن‌ها لذت می‌برند. اجتماع نوجوانان محیطی را فراهم می‌سازد که در شخصیت هریک از آن‌ها تأثیری عمیق دارد. دوستی‌ها، جذبه و کشش گروه هم سن و سال تا آن اندازه است که فرهنگ خاصی را به وجود می‌آورد. این فرهنگ را معمولاً فرهنگ نوجوانان می‌نامند. همچنین ازجمله خصوصیات این فرهنگ عبارت است از:
- به ارزش‌های سنتی چندان پای بند نیست.
- رازداری در بین اعضای این فرهنگ رایج است.
- از طبقه اجتماعی خود تبعیت نمی‌کند.
- معیار خاصی را برای معاشرت اعضا با یکدیگر دارد.
- زبان ویژه‌ای دارد.
- اجباری در اعضاء برای تبعیت از یکدیگر احساس می‌شود.
لازم به ذکر است که در این دوره گروه دوستی دارای قدرت زیادی است. به‌طوری‌که می‌تواند اعضای گروه را تحت تأثیر خود قرار دهد. این گروه نقطه‌ای برای تکیه اعضاء محسوب می‌شوند. گاهی ممکن است دوستان و همسالان در مقابل خانواده قرار بگیرند و موجب خشم خانواده‌ها شوند.
گروه دوستان، نوجوان و والدین
نوجوان تازه‌بالغ شده نسبت به دوستان خود وفادار است. هرگونه حمله و تهاجمی که به‌وسیله والدین به دوستان او شود، رفتار پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد. والدین بهتر پذیرای دوستان نوجوان خود باشند. همچنین با ارزیابی رفتار دوستان او کنترل غیرمستقیم خود را اعمال کند. نوجوانان نسبت به انتقاد و سرزنش والدین بدگمان هستند. آن‌ها تلاش می‌کنند از پاسخ دادن به سؤال‌ها طفره بروند. بنابراین اجازه دادن به آن‌ها برای تصمیم‌گیری درباره دوستان، همراه با نوعی ضابطه، شاید برای نوجوانان قابل‌پذیرش‌تر خواهد بود.
- جلب اعتماد فرزندان از سن ۱۱ سالگی به بعد راه منطقی و عاقلانه‌ای محسوب می‌شود.
به عبارتی ساده‌تر فرزندان خانه، خانواده و رفتار والدین را جالب می‌بینند. احساس امنیت می‌کنند. به همین خاطر نوجوان مجبور نمی‌شود که برای احساس ایمنی و تعلق گروهی به خارج از خانه متوسل شود.
- ارزش‌ها در دوران بلوغ دستخوش دگرگونی می‌شود. اگر والدین به تغییر ارزش‌ها و تحولی که در این جهت صورت می‌گیرد توجه نکنند. به فشار و تهدید متوسل شوند. نه‌تنها نتیجه‌ای نمی‌گیرند بلکه اعتبار خود را نزد فرزند نوجوان خود از دست می‌دهند.
گروه دوستان و همسالان در جهت رشد اجتماعی
دوستی‌های گروه دوستان و همسالان در دوره نوجوانی بر اساس یک نیاز اجتماعی و برای ایجاد روابط سالم و سازنده جمعی است. همان‌طور که می‌دانیم شخصیت اجتماعی نوجوان در این دوره در حال شکل‌گیری است. به همین دلیل رفاقت و دوستی با گروه همسالان نقش عمده‌ای را در اجتماعی شدن نوجوانان را ایفا می‌کند. وقتی نوجوان دوستانی پیدا می‌کند. به آن‌ها اعتماد دارد. تمام تلاش خود را می‌کند تا دوستی خود را با گروه دوستان محکم‌تر کند.
بر همین اساس در صورت دخالت والدین ترجیح می‌دهد که به سمت دوستان خود کشیده شود و از آن‌ها حمایت کند. والدین در صورتی موفق خواهند بود که مقابله و یا برخوردی جدی و تهاجمی با نوجوان نداشته باشند.
- در کنار فرزند خود باشند.
- همراه و در کنار مراقبت از فرزند خود، آزادی عمل فرزندشان را سلب نکنند.
- گردش با دوستان، اردوهای دسته‌جمعی و فعالیت‌های جمعی درصورتی‌که تحت نظارت یک مربی لایق و متعهد صورت بگیرد را والدین بپذیرند.
این موارد در پرورش شخصیت اجتماعی نوجوان ما، مفید خواهند بود. نکته‌ای که دقت والدین را می‌طلبد این است:
- مسئولیت والدین را در بررسی مربی و نظارت بر نوع دوستان و همسالان نباید نادیده گرفته شود.
هرگونه اهمال‌کاری از سمت والدین در این نکته و شانه خالی کردن از مسئولیت بررسی دوستان فرزندان خود، ممکن است زیان‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد. در مقابل باید هرگونه انزوا و کناره‌گیری در نوجوانان به‌دقت موردبررسی قرار گیرد. از دلایل انزواطلبی و کناره‌گیری نوجوان عبارت‌اند از:
- نداشتن مهارت اجتماعی
- احساس خطاکاری و اشتباه
- احساس بی‌ارزش بودن
در این صورت آموزش مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به فرزندتان کمک کند تا در جمع پذیرفته شود و خود را ابراز کند. در مورد احساس خطاکاری و احساس بی‌ارزش بودن نیز می‌توان با تشکیل جلسات گروهی و مشاوره‌های فردی به نوجوان کمک کرد تا ارزش خود را درک و پیدا کند.
مهارت‌های اجتماعی
لازم به ذکر است که رشد مهارت‌های اجتماعی یکی از لوازم و ضروریات رشد همه‌جانبه شخصیت هر فردی به شمار می‌رود. در رشد اجتماعی نوجوان سه گروه تأثیرگذار هستند. این سه گروه عبارت‌اند از:
- اشخاص صاحب قدرت و نفوذ
این گروه شامل تمام افرادی است که قوانین و رسم و رسوماتی را به نوجوان تحمیل می‌کند. همچنین اگر نوجوان به این قوانین و چارچوب‌ها گردن خم کند، دوستان و همسالان پاداش می‌دهند.
- اشخاص سرمشق
این افراد نیز شامل گروهی از دوستان نوجوان‌اند که برای رفتار و کردار او الگو هستند. نوجوان از آن‌ها تبعیت می‌کند.
- هم‌نشین‌هایی که واکنش مساعد (خوب) و نامساعد (بد) آن‌ها در حکم پاداش و کیفر نوجوان است.
این گروه، شامل مصاحبانی است که منبع پاداش (تشویق) یا کیفر (تنبیه) برای نوجوان‌اند. پذیرفتن یا نپذیرفتن این گروه موجب اجتماعی شدن یا طرد گروهی می‌شود. همچنین تأثیر چشمگیری در سازگاری یا کناره‌گیری نوجوان دارد.
- والدین گرامی، لازم است بدانید که با توجه به سه گروه ارائه‌شده، گروه دوستان به‌طورکلی بر تصمیماتی که فرزند شما می‌گیرد بسیار اثرگذار است.
عملکرد گروه دوستان و همسالان
بر اساس نظر هامچک (Hamachek) گروه همسالان دارای قدرت زیاد و عملکرد متنوع است. می‌توان عملکرد گروه‌های هم‌سن را به موارد زیر تقسیم‌بندی کرد:
- جانشین شدن برای خانواده
- منبع احترام شخصی
- منبع ثبات و استواری درزمانی که دوره تحول و انتقال است.
- محافظی در مقابل فشار بزرگ‌سالان
- منبع قدرتی که نوجوان طرز رفتار خود را از آن‌ها دریافت می‌کند.
- وسیله‌ای برای انجام امور اعضا گروه دوستان و همسالان
- سرمشقی برای رشد اخلاقی و عقلانی
گروه هم سن و سال به دو صورت به نوجوان در برابر خانواده کمک می‌کند عبارت است از:
- جای پدر یا مادر را می‌گیرد و چارچوب‌های خود را به نوجوان دیکته می‌کند.
- در مقابل پدر و مادر از نوجوان حمایت می‌کند.
تأثیر گروه هم سن و سال تا حدی است که گاهی طرز رفتار، نحوه تکلم و حتی شیوه لباس پوشیدن را تعیین می‌کند.
نتیجه‌گیری
به‌طور خلاصه می‌توان گفت، هنگامی‌که نوجوانان ارتباط صحیحی با والدین خود نداشته باشند و نیازهای آنان در خانواده برآورده نشده باشد. از گروه دوستان استفاده می‌کنند. از حمایت آن‌ها برخوردار می‌شوند. دراین‌بین اگر انتخاب دوستان درست صورت نگیرد نوجوان به انحراف کشیده می‌شود. بالعکس اگر انتخاب دوست به‌گونه‌ای درست اتفاق بیافتد، رشد شخصیت و حتی احساس نوع‌دوستی پرورش پیدا می‌کند.
