اختلال استرس پس از تروما چیست و چه علائمی دارد؟
اختلال استرس پس از تروما یا (PTSD) مخفف عبارت Post-traumatic stress disorder است. منظور از تروما، یک رویداد دل‌خراش و تهدیدکننده در زندگی است. این اختلال اولین بار برای افراد حاضر در جنگ مطرح شد. سربازان و قربانیانی که در رویدادهای تروماتیک حضور داشتند. PTSD در هر جامعه‌ای ممکن است به وجود بیاید. همچنین می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد مانند کودکان خردسال.
ازنظر آماری و میزان شیوع این اختلال می‌توان گفت در زنان فراوان‌ترین عامل ایجادکننده PTSD، معمولاً حمله یا تهاجم فیزیکی شناخته‌شده است. اما در مردان رایج‌ترین عامل، تجربه کردن میدان جنگ است. لازم به ذکر است PTSD عمدتاً بافاصله زمانی کمی بعد از رویداد و حادثه‌ی تجربه‌شده اتفاق می‌افتد. البته گفتنی است که شروع آن ممکن است با تأخیر نیز همراه باشد. در مورد بسیاری از افراد PTSD مزمن است. اما سمپتوم و علائم آن می‌توانند نوسان شدت داشته باشند و ممکن است در زمان‌های پراسترس وخیم‌تر شوند. به‌عنوان‌مثال:
- مشکلات خانوادگی
- از دست دادن شغل
ملاک‌های تشخیصی PTSD
نشانه و ملاک‌های بالینی اختلال استرس پس از تروما عبارت‌اند از:
- فرد رویداد یا تروما را به‌صورت مستقیم تجربه کند.
- شخصاً شاهد وقوع رویداد تروماتیک برای دیگران باشد.
- فرد باخبر می‌شود که رویداد یا رویدادهای تروماتیک برای یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان نزدیک، اتفاق افتاده است. این رویداد باید پرخشونت و یا تصادفی باشد.
- فرد به‌طور مکرر یا به طرز بسیار شدیدی در معرض جزییات ناراحت کنند رویدادهای تروماتیک قرار می‌گیرد.
- خاطرات تکراری، غیرارادی و مزاحم از رویداد یا رویدادهای تروماتیک به‌طور خودبه‌خود یا به علت بعضی محرک‌ها به ذهن فرد می‌آیند.
- کودکان بزرگ‌تر از ۶ سال ممکن است به‌طور مکرر به بازی‌هایی بپردازند که در آن‌ها موضوعات یا جنبه‌هایی از رویداد تروماتیک وجود داشته باشند.
- کابوس‌های تکراری و ناراحت‌کننده که در آن‌ها، محتوا یا احساسات موجود در رویا با رویداد تروماتیک مرتبط هستند.
- کودکان ممکن است خواب‌های وحشتناک ببینند بدون آنکه محتوای آن‌ها قابل‌تشخیص باشد.
- نشان دادن واکنش‌های گسستگی مانند فلش بک به رویداد تروماتیک، به صورتی که در آن‌ها فرد طوری احساس یا عمل می‌کند که انگار رویداد دوباره در حال اتفاق افتادن است.
- کودکان مبتلابه اختلال استرس پس از تروما ممکن است در بازی‌های خود رویداد تلخ و تروماتیک را بازسازی کنند.
- فرد به محرک‌هایی که او را به یاد رویداد تروماتیک می‌اندازد، واکنش‌های فیزیولوژیک شدید نشان می‌دهد.
نکته حائز اهمیت در این معیارها و نشانه‌های تشخیصی PTSD این است که رویدادهای تروماتیک، رویداد و حوادثی هستند که فرد در معرض موارد زیر قرار بگیرد:
- مرگ واقعی
- تهدید به مرگ
- جراحت جدی و شدید
- خشونت جنسی
به خاطر داشته باشید که این رویدادها معمولاً خارج از محدوده تجربه نرمال انسان هستند.
دلایل ایجاد اختلال استرس پس از تروما
با توجه به ملاک و نشانه‌های تشخیصی این اختلال می‌توان دریافت که هنگامی شخص دچار استرس پس از سانحه می‌شود که حادثه‌ی وحشتناکی را تجربه کرده باشد. اما سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا برخی دیگر از افرادی که حادثه یا اتفاقات تلخ و غم‌انگیز را تجربه می‌کنند، دچار PTSD نمی‌شوند؟
برای پاسخ به این سؤال باید عوامل پسکولوژیک یا بیولوژیکی بررسی کرد. چراکه این عوامل تأثیر زیادی در آسیب‌پذیرتر شدن انسان دارند. اما به‌طورکلی عواملی هستند که برخی از مردم را نسبت به PTSD آسیب‌پذیرتر می‌کنند. این عوامل از آن دسته ویژگی‌های شخصیتی افراد آماده‌ی ابتلا به اختلال استرس پس از تروما عبارت‌اند از:
- تمایل به بر عهده گرفتن مسئولیت شخصی در رویداد تروماتیک و بدبختی کسانی که در آن حضور داشته‌اند.
- عوامل رشدی، مانند جدایی از والدین یا زندگی خانوادگی بی‌ثبات در اوایل کودکی
- سابقه PTSD در خانواده
- وجود سطوح بالای اضطراب یا اختلالات روانی پیش از رویداد تروماتیک
درمان PTSD
درمان PTSD دو هدف عمده دارد. اولین هدف این است که پس از تجربه‌ی یک رویداد تروماتیک تلاش شود تا از ایجاد PTSD در فرد پیشگیری شود. هدف دوم این است که در صورت ایجاد PTSD، علائم و سمپتوم‌های آن درمان شود. بنابراین دوره‌های درمان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درمان شناختی-رفتاری
به افراد دچار PTSD و بستگان او، نحوه برخورد با علائم را آموزش
می‌دهد. مشاوره‌های روان‌شناختی به پردازش تجربیات آسیب‌زا کمک می‌کند.
- فیزیوتراپی
تنش، درد و غیره را کاهش می‌دهد و به احیای عملکردهای ازدست‌رفته کمک می‌کند.
- روان پرستاری
توانایی مراقبت از خود و برخورد با مشکلات سلامتی را بهبود می‌بخشد.
- کار آموزشی مهارت‌های شخصی
این شیوه آموزشی به فرد مبتلا کمک می‌کند تا مهارت‌هایش را گسترش دهد و تماس با جهان بیرون برقرار کند.
- دارودرمانی
نتیجه‌گیری
به‌عنوان سخن پایانی لازم به ذکر است که این خطر وجود دارد که علائم اختلال استرس پس از تروما بعداً دوباره عود کند. به همین دلیل پیشگیری از عود بیماری حائز اهمیت است. پیشگیری بخشی از درمان حرفه‌ای محسوب می‌شود. اقداماتی نیز وجود دارند که فرد می‌تواند انجام دهد تا علائم را کم کند. بنابراین لازم است این موارد جدی گرفته شود.
