آلزایمر در دوران پیری چه علائم و مراتبی دارد؟
آلزایمر یا دمانس، نوعی اختلال مغزی مزمن پیش‌رونده و ناتوان‌کننده است. اما پیشرفت این دمانس، در هر فردی با فرد دیگر متفاوت است. ازنظر آماری نرخ بقای بیماران ۳ تا ۹ سال است. اما بیمارانی هم دیده‌شده که تا ۲۰ سال هم عمر کردند. از دست دادن کارکرد شناختی، به خاطر سپردن و توانایی‌های رفتاری در این اختلال تا حدی است که با زندگی روزمره فرد تداخل می‌کند. درنهایت، فرد مبتلا باید به‌طور کامل به دیگران برای فعالیت‌های اساسی زندگی روزمره به‌طور کامل به دیگران وابسته باشد. این بیماری با اثرات علائم مختلفی همراه است که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
میزان شیوع این بیماری بعد از سن ۶۵ سالگی به ازای هر ۵ سال، دو برابر می‌شود. بنابراین می‌توان دریافت که در حدود ۵۰ درصد از افراد سالمند بالای ۸۵ سال جامعه، مبتلابه این بیماری هستند. محققان می‌گویند، با افزایش سن، میتوکندری موجود در سلول انرژی کمتری تولید می‌کند و میتوکندری‌ها با DNA خود، حالتی مانند همزیستی پیدا می‌کنند. میتوکندری‌ها از طریق مواد مغذی مانند گلوکز، انرژی سلولی تولید می‌کنند. همچنین لازم به ذکر است که ۴۰ درصد از بیماران مبتلابه آلزایمر حافظه دارای سابقه خانوادگی این بیماری هستند.
تفاوت ضعف حافظه در پیری طبیعی و بیماری آلزایمر
در تحقیقات بسیاری در مقایسه ضعف حافظه در دوران سالمندی و ضعف حافظه در اثر دمانس صورت گرفته است. نتایج این پژوهش‌ها حاکی از آن است که:
- یک فرد سالمند سالم (به‌دوراز هرگونه اختلالات شناختی)، هرچند وقت یک‌بار، تصمیم‌های نادرست می‌گیرد. اما یک فرد سالمند که مبتلابه دمانس و یا زوال عقل شده است در بسیاری از مواقع قضاوت و تصمیمات نادرست دارد.
- سالمند سالم ممکن است گاهی قبض‌های ماهانه را پرداخت نکند اما یک سالمند آلزایمری معمولاً نسبت به پرداخت قبض‌های ماهانه خود بی‌تفاوت است.
- سالمندی که دوران سالمندی خود را به‌خوبی پشت سر گذاشته است، ممکن است گاهی فراموش کند که در چه روزی قرار دارد، اما به‌زودی تاریخ صحیح را به یاد می‌آورد. این در حالی است که یک فرد سالمند مبتلابه بیماری اختلال شناختی و دمانس ممکن است به‌طورکلی ارتباط خود را با تاریخ و زمانی که در آن قرار دارد از دست بدهد.
- یک شخص سالمند سالم گاهی اوقات کلمه مناسب برای یک جمله را فراموش می‌کنید. اما در شرایطی که فرد سالمند مبتلابه آلزایمر است. کلمات جابه‌جا استفاده می‌شوند و نیز گاهی سالمند به‌هیچ‌وجه قادر به یافتن کلمه مناسب و موردنظر خود نیست.
نشانه‌های بیماری آلزایمر
معمولاً فقدان حافظه، اولین علامتی است که بروز می‌کند. بااین‌حال حافظه دور، عملکرد بهتری نسبت به حافظه نزدیک دارد. در اوایل این بیماری افت حافظه و به‌خصوص حافظه کوتاه‌مدت رخ می‌دهد، به‌عنوان‌مثال فراموش کردن مکالمات اخیر یا پرسیدن مکرر یک سؤال مشابه رایج است. از دیگر علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال در تفکر انتزاعی به‌صورت کاهش ظرفیت تصمیم‌گیری، تمایز قائل شدن و دلیل آوردن منطقی
- کاهش کنترل تکانه‌های پرخاشگری
- تغییرات شخصیتی
- اختلال خلقی
- عدم تعادل هیجانی که به‌صورت غمگینی، ناراحتی، حالت پرخاشگری و تهاجم یا سرخوشی بی‌دلیل و نامناسب همراه با هذیان و توهم بروز می‌کند.
- مشکلات ارتباطی در این بیماران بسیار شایع است.
- قضاوت ضعیف
- تغییر ظاهر مانند بهداشت نامناسب فردی (پوشیدن لباس‌های کثیف و سردرگمی در مورد کارهایی که قبلاً انجام می‌داده است)
- کاهش هوش
- توانایی مراقبت از خود
- نقص در تکلم
- نقص انجام فعالیت‌های حرکتی
- عدم شناخت مناظر یا افراد آشنا توسط فرد مبتلابه آلزایمر
- اختلال عملکرد برنامه‌ریزی
- نقص نوآوری
- عدم سازمان‌دهی مناسب امور و تفکرات
با توجه به این علائم می‌توان گفت، مراقبت از بیماران مبتلابه دمانس امری مشکل است. برای رسیدگی به این بیماران نیاز به برقراری تعادل بین تلاش برای بهینه‌سازی استقلال بیمار و قبول مسئولیت مراقبت از بیمار است. له عنوان مثال:
- شخص مبتلا ممکن است، کارهای خود را به خاطر نیاورد که می‌توان از یادداشت برای توجه به بیمار استفاده کرد.
تغییرات در مغز
دانشمندان به تغییرات پیچیده مغز انسان در این حوزه دست پیداکرده‌اند. مانند تشکیل رسوبات غیر نرمال پروتئین‌ها با plaques amyloid در سراسر مغز که این مسئله موجب می‌شود، نورون‌های سالم عملکرد خود را در برخی نواحی مغز متوقف می‌کنند. بنابراین ارتباط با نورون‌های دیگر را از دست می‌دهند و می‌میرند. بسیاری دیگر از تغییرات مغزی پیچیده دیگر، در این بیماری، نقش دارند. در ابتدا به نظر می‌رسد که آسیب در هیپوکامپ و قشر مخ، قسمت‌هایی از مغز که در شکل‌دهی خاطرات ضروری هستند، رخ می‌دهد. وقتی نورون‌ها بیش‌ازحد می‌میرند، بخش‌های دیگر مغز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و شروع به کوچک شدن می‌کنند. در مرحله نهایی آلزایمر و زوال عقل، آسیب گسترده‌ای محسوب می‌شود و بافت مغز به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
مراتب پیشرفت دمانس یا آلزایمر
مطالعات نشان می‌دهند که این بیماری در سطوح متفاوتی می‌تواند برای بیماران مبتلابه دمانس اتفاق می‌افتد. این سطوح و مراتب عبارت‌اند از:
- دمانس خفیف
هنگامی‌که بیماران در مرحله خفیف باشند. از دست دادن حافظه و برخی مشکلات شناختی را تجربه می‌کنند. مشکلاتی که می‌تواند شامل پرسه زدن و گم‌شدن، مشکل حمل پول و پرداخت صورتحساب، تکرار سؤالات، طول عمر بیشتر برای تکمیل وظایف عادی روزمره و تغییر شخصیت و رفتار باشد. معمولاً در این مرحله افراد مبتلا تشخیص داده می‌شوند.
- دمانس متوسط
در این مرحله، آسیب در بخش‌هایی از مغز رخ می‌دهد که زبان، استدلال، پردازش حسی و تفکر آگاهانه را کنترل می‌کنند. فقدان حافظه و گیجی بدتر می‌شود و افراد مشکلاتی دارند که خانواده و دوستان را تشخیص می‌دهند. آن‌ها ممکن است قادر به یادگیری چیزهای جدید نباشند. به‌علاوه، افراد در این مرحله ممکن است دچار توهم، هذیان و سوظن شوند و ممکن است به‌طور آنی رفتار کنند.
- دمانس شدید
در این مرحله، plaques و tangles در سراسر مغز گسترش پیدا کردند و بافت مغز به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد. افرادی که مبتلابه آلزایمر شدید هستند، نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند و به‌طور کامل به دیگران برای درمان خود وابسته باشند. در دوره‌های آخر، فرد ممکن است بیشتر اوقات مانند وقتی‌که بدن بسته می‌شود، خوابیده باشد.
مراقبت و پرستاری از فرد مبتلابه دمانس
همان‌طور که گفته شد، هنگامی‌که بیماری آلزایمر پیشرفت می‌کند، بیمار ممکن است، قادر به صحبت کردن، راه رفتن و شناخت دیگران نباشد. در این مرحله بهتر است، یک پرستار سالمند آموزش‌دیده، از وی مراقبت کنند مراقبت و پرستاری از شخصی که مبتلابه دمانس یا زوال عقل شده است، می‌تواند یکسری تجربیات ناراحت‌کننده به همراه داشته باشد. چراکه فرد مبتلا، گاهی رفتارهای آزاردهنده، ناخودآگاه و ناراحت‌کننده از خود بروز می‌دهد که ممکن است، باعث عصبانیت، غم و اندوه پرستار شود. بااین‌وجود استفاده از پرستار برای مراقب از این افراد مزایایی به همراه دارد که عبارت‌اند از:
- همراهی و خدمت‌رسانی به‌موقع به بیمار
- مستحکم‌تر کردن روابط عاطفی با اطرافیان شخص بیمار
- توانایی حفظ استقلال بیمار درگیر آلزایمر با کمک پرستار
باوجوداین مزیت‌ها پرستار و مراقب مناسب برای این بیماران باید مواردی را در نظر داشته باشند و همواره در ارتباط با فرد بیمار رعایت کنند. به‌عنوان‌مثال:
- مراقبت از یک فرد بالغ مبتلابه اختلال شناختی، نیاز به مهارت، توجه و برنامه‌ریزی دقیق دارد.
- افراد سالمند مبتلابه این دمانس مراقبت ۲۴ ساعته نیاز دارند.
- لازم است پرستار به زمان مصرف داروهای فرد مبتلا دقت و توجه کافی داشته باشد.
- به حفظ روحیه اطرافیان بیمار کمک کنند.
- لازم است پرستار اطلاعات و سطح آگاهی خود را در حیطه مراقبت و نگهداری و از بیماران مبتلابه دمانس بالا ببرد.
- تکنیک‌های آرامش را با بیمار تمرین کند.
- کارهای روزمره و عملکردهای بیمار مبتلابه دمانس را افزایش بدهد.
- احساس استقلال فردی در فرد بیمار را حفظ کند.
شیوه‌های تشخیص آلزایمر
پزشکان از چندین روش و ابزار برای کمک به تعیین اینکه آیا فردی که دارای مشکلات حافظه و یا دمانس و زوال عقل است، استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال:
- از فرد، یک عضو خانواده و یا دوستان درباره سلامت کلی، استفاده از تجویز دارو و دارو، رژیم غذایی، مشکلات پزشکی گذشته، توانایی انجام فعالیت‌های روزانه و تغییر رفتار و شخصیت فرد مشکوک به آلزایمر سؤال پرسیده می‌شود.
- انجام آزمون‌های حافظه، حل مسئله، توجه، شمارش و زبان
- انجام آزمایش‌ها استاندارد پزشکی مانند تست‌های خون و ادرار، شناسایی علل ممکن این مشکل
- انجام اسکن مغزی
- پرتونگاری محاسبه‌شده (CT)
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
- پرتونگاری انتشار پوزیترون (PET)
این تست‌ها ممکن است برای دادن اطلاعات پزشک در مورد اینکه چگونه حافظه فرد و دیگر کارکرده‌ای شناختی در طول زمان در حال تغییر هستند، تکرار شود.
نتیجه‌گیری
در پایان این مقاله لازم به ذکر است که در صورت مشاهده نشانه‌های آلزایمر و دمانس باید سریعاً شخص سالمند توسط پزشک متخصص اعصاب معاینه شود. همچنین باید گفت، مراقبت از بیماران مبتلابه دمانس و یا هر نوع زوال عقلی می‌تواند یک کار طولانی‌مدت و استرس‌زا باشد. اما ازآنجایی‌که در حال حاضر، هیچ درمانی برای آلزایمر و زوال عقل وجود ندارد، مراقبت از این بیماران، بدون تردید بیشترین تأثیر را در کیفیت زندگی فرد بیمار ایجاد می‌کند.
