چاقی به انباشتگی غیرمعمول چربی در بدن، گفته می‌شود. اضافه‌وزن تأثیر مستقیمی روی سلامتی و تناسب‌ اندام دارد. برای اینکه بدانیم آیا دارای اضافه‌وزن هستیم. بر اساس شاخص توده بدن (BMI) که یک معیار جهانی است، میزان اضافه‌وزن و یا نرمال بودن وزنمان را به دست می‌آوریم. در شاخص توده بدن، نسبت قد به وزن اندازه‌گیری می‌شود. همچنین تعریفی که از فرد بالغ و بزرگ‌سال دارای اضافه‌وزن و چاق، ارائه می‌دهند به این شرح است:

• اضافه‌وزن یعنی BMI فرد، برابر با ۲۵ یا بیشتر از آن باشد.
• چاق بودن یعنی BMI فرد، برابر با ۳۰ یا بیشتر از آن باشد.

لازم به ذکر است که هنگام تعریف اضافه‌وزن و چاق بودن در کودکان، سن آن‌ها را مدنظر قرار دهید. تعریف اضافه‌وزن و چاق بودن برای کودکان زیر ۵ سال، عبارت است از:

• اضافه‌وزن

نسبت قد به وزن بالاتر از ۲ در استاندارد رشد کودکان است.

• چاقی بودن

نسبت قد به وزن بالاتر از ۳ در استاندارد رشد کودکان است.

اختلال‌های ناشی از چاقی

چاقی مشکلی است که بسیاری از افراد، در دنیای امروز از آن رنج می‌برند. بااین‌وجود ضروری است که بدانید تداوم اضافه‌وزن در بدن با مشکلاتی همراه است. این مشکلات عبارت‌اند از:

• فشارخون بالا
• قند خون بالا
• مشخصات لیپید ضعیف خون

با توجه به این موارد، اضافه‌وزن را سندروم متابولیک می‌نامند. افرادی که مبتلابه سندروم متابولیک‌اند، در مقایسه با کسانی که وزن طبیعی دارند بیشتر درخطر ابتلا به بیماری هستند. برخی از بیماری‌هایی که در اثر سندروم متابولیک اتفاق می‌افتد عبارت‌اند از:

• دیابت نوع ۲
• بیماری‌های قلبی و عروقی (شایع‌ترین آن‌ها گرفتگی رگ‌های قلب)
• سکته مغزی
• اختلالات اسکلتی عضلانی (مخصوصاً آرتروز)
• برخی از سرطان‌ها (ازجمله آندومتر، سینه، تخمدان، پروستات، کبد، کیسه صفرا، کلیه و روده)

همچنین باید گفت اضافه‌وزن در دوران کودکی با افزایش احتمال چاق شدن، مرگ زودرس و یا ناتوانی در بزرگ‌سالی مرتبط است. خوب است بدانید کودکان چاق ممکن است در طول دوران رشد خود به مشکلات زیر را تجربه کنند:

• دشواری در تنفس (تنگی نفس)
• افزایش خطر شکستگی
• علائم زودرس بیماری‌های قلبی عروقی
• مقاومت به انسولین
• تأثیرات روانی ناشی از چاق بودن

دلیل اصلی چاقی در افراد

اضافه‌وزن و چاق بودن، همیشه به علت پرخوری نیست. بلکه دلایل مختلفی می‌توانند در داشتن چاقی دخیل باشند. در طی مشاهدات بالینی و پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه، دلیل اصلی چاق بودن و اضافه‌وزن را، عدم تعادل انرژی بین کالری دریافتی و کالری مصرفی معرفی کرده‌اند. به‌عبارتی‌دیگر، میان میزان تحرک و فعالیت با میزان کالری که برای سوخت‌وساز بدن مصرف می‌کند، اختلاف زیادی وجود دارد. تعادل در بدن برقرار نیست. شخص زیاد مصرف می‌کند ولی تحرک کمی دارد. از دیگر علت‌های این دلیل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش مشاغل پشت‌میزنشینی
• تغییر نحوه حمل‌ونقل
• افزایش شهرسازی

عوامل مؤثر بر چاقی

از دیگر عوامل اثرگذار بر اضافه‌وزن می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• ژنتیک

یک بخش قوی در ارتباط با چاق شدن، ژنتیک است. کودکان افراد چاق نسبت به کودکانی که پدر و مادر لاغر دارند، بیشتر در معرض چاق شدن هستند. به عبارتی ساده‌تر، این کودکان استعداد بیشتری در چاق بودن دارند. اجزای ژنتیکی به‌راحتی بر روی افزایش وزن اثر می‌گذارند.

• غذاهای فرآوری شده

این غذاها ارزان، بادوام و خوش‌طعم‌اند که امکان نه گفتن در مقابل آن‌ها وجود ندارد. سبب پرخوری در میان مردم می‌شوند. درنتیجه موجب چاقی هستند. این غذاها هیچ شباهتی به غذاهای کامل ندارند. تنها برای افزایش اشتها و جذب مردم برای غذا خوردن تهیه‌شده است.

• اعتیاد غذایی

بسیاری از غذاهای پرچرب و بی‌خاصیت و شیرین شده با قند، مرکز پاداش‌ده‌ی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. غذاهای بی‌خاصیت در افراد حساس موجب اعتیاد می‌شوند. افراد در مقابل این غذا کنترل خود را از دست می‌دهند. مانند فردی که به الکل اعتیاد دارد و روی مصرف آن کنترلی ندارد.

• انسولین

انسولین هورمون بسیار مهم برای تنظیم ذخایر انرژی است. یکی از عملکردهای انسولین این است که به سلول‌های چربی دستور ذخیره چربی بدهد. همچنین چربی را که دارند هم نگه‌دارند. در بسیاری از افراد چاق و دارای اضافه‌وزن باعث مقاومت به انسولین می‌شود. این مشکل موجب بالا رفتن سطح انسولین در سراسر بدن می‌شود. درنتیجه انرژی شروع به ذخیره شدن در سلول‌های چربی می‌شود تا در آینده مورداستفاده قرار بگیرد. همچنین تحقیقات صورت گرفته نشان داده است که سطح انسولین بالا یکی از دلایل افزایش چاقی بوده است.

• داروهای خاص

بسیاری از داروها به‌عنوان عوارض جانبی موجب افزایش وزن می‌شوند. عملکرد بدن، مغز و سرعت سوخت‌وساز را تغییر می‌دهند. همچنین اشتها را افزایش می‌دهند.

• مقاومت به لپتین

لپتین یک هورمون دیگر است که نقش مهمی در چاقی ایفا می‌کند. لپتین توسط سلول‌های چربی تولید می‌شود. با بالا رفتن توده چربی در بدن، سطح آن افزایش می‌یابد.

• قند

قند اضافه‌شده یکی از بدترین جنبه‌های برنامه غذایی مدرن است. مصرف قند اضافی روی هورمون‌ها و عملکرد بیوشیمیایی بدن تأثیر می‌گذارد. درنتیجه منجر به افزایش وزن می‌شود. قند اضافه‌شده نیمی گلوکز و نیمی فروکتوز است.

راهکارهای رفع چاقی و اضافه‌وزن

برای اینکه بهتر مسئله افزایش وزن را حل کنیم. نیازمند نگاهی عمیق هستیم. دو جنبه به‌شدت، دررسیدن به راهکارهای مناسب، تأثیرگذار هستند. جنبه اول، حمایت‌های محیطی و اجتماعی در بحث انتخاب‌های درست و نادرست افراد در حوزه ورزش و بخصوص تغذیه. جنبه دوم، رفتارهای شخصی در ارتباط با جلوگیری از چاقی. در حوزه‌های اجتماعی نیازمند، سیاست‌های مفید و کارآمد در صنعت تغذیه کشور، هستیم که این حوزه در دست برنامه نویسان سلامت کشور است. اما در سطح فردی و شخصی نیز باید به فکر سلامتی خود باشید. همچنین مواردی را برای عدم افزایش وزن، موردتوجه قرار دهید. به‌عنوان‌مثال:

• انرژی دریافتی خود را از چربی‌ها و قندها محدود کنید.
• مصرف میوه و سبزی، حبوبات، غلات کامل و آجیل‌ها را افزایش دهید.
• فعالیت فیزیکی روزانه داشته باشید (۶۰ دقیقه روزانه برای کودکان و ۱۵۰ دقیقه به‌صورت پراکنده در طول هفته برای افراد بزرگ‌سال).
• برای از بین بردن چربی‌های اضافه، روش‌های مختلفی وجود دارد. ازجمله، ورزش‌هایی که مناسب برای آب شدن چربی‌های شکم و پهلو هستند.
• سبک زندگی و برنامه غذایی خود را اصلاح و یا تغییر دهید. با تغییر در سبک زندگی و عادات غذایی بر مشکلات ژنتیکی خود نیز می‌توانید غلبه کنید. تغییر در سبک زندگی، نیازمند اراده، تعهد و استقامت است.

نتیجه‌گیری

به‌طور خلاصه می‌توان گفت چاقی و افزایش وزن در هر شرایطی، قابل‌پیشگیری است. بنابراین از امروز به فکر تدابیر پیشگیرانه یا کاهش وزن باشید.