افسردگی کودکان از آن دسته از اختلالات است که توجه زیادی به آن نمی‌شود. چراکه هیچ‌کس از خود کودک در مورد احساسات و خلقش چیزی نمی‌پرسند. متأسفانه کودکانی که ساکت، کناره‌گیر هستند در اکثر موارد به چشم نمی‌آیند. افسردگی در کودکی با دامنه‌های وسیعی از پیش‌آگهی‌های منفی همراه است که عبارت‌اند از:

• دوره‌های آتی افسردگی
• اختلال در سازگاری اجتماعی
• مشکلات تحصیلی
• در مواردی افزایش احتمال خطر خودکشی

به‌طور خلاصه تعریف بالینی افسردگی این‌گونه است:

• افسردگی یک بیماری روانی است که با احساس مداوم غم و اندوه، تحریک‌پذیری، از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها، احساس ناامیدی و بی‌ارزشی و گاهی افکار خودکشی مشخص می‌گردد.
• غالباً افرادی که افسرده هستند در عادات خوابیدن و خوردن خود نیز دچار تغییراتی می‌شوند و در تمرکز مشکل‌دارند.

همچنین باید گفت که تشخیص افسردگی زمانی ایجاد می‌شود که علائم به مدت دو هفته یا بیش‌تر ادامه داشته و اختلال در عملکرد فرد نیز کاملاً قابل‌مشاهده باشد.

نشانه‌های افسردگی در کودکان

در راهنمای تشخیصی، ملاک‌های دوره افسردگی بزرگ‌سالان را نیز می‌توان برای تشخیص افسردگی کودکان به کاربرد. هرچند تفاوت‌هایی در نحوه ابراز افسردگی بزرگ‌سالان و کودکان وجود دارد. به‌عنوان‌مثال:

• کم سن سال بودن کودکان موجب می‌شود نسبت به بزرگ‌سالان نشانه‌های جسمانی بیشتری را مطرح کنند.
• تحریک‌پذیری بیشتری نسبت به بزرگ‌سالان دارند.

لازم به ذکر است که در اوایل کودکی نشانه‌های افسردگی نسبتاً نادر است. البته با بالا رفتن سن رایج‌تر می‌شود. گفته می‌شود که حدود یک در صد از کودکان پیش‌دبستانی مخصوصاً کودکان بزرگ‌تر از ۲ تا ۳ سال، افسردگی بالینی قابل‌تشخیص دارند. بر همین اساس علامت‌های شایع افسردگی در دوران کودکی عبارت‌اند از:

• داشتن احساسات یا ظاهر افسرده، غمگین یا خشن
• لذت نبردن از جنبه‌های لذت‌بخش زندگی
• صرف وقت کمتر با دوستان یا مشارکت کمتر در فعالیت‌های پس از مدرسه
• تغییر در اشتها یا وزن
• خوابیدن بیشتر یا کمتر از حد معمول
• احساس خستگی یا کمبود انرژی
• اختلال در حفظ تمرکز
• افت تحصیلی
• اهمیت ندادن به وضعیت درسی
• تحریک‌پذیر
• گوشه‌گیر و کودک در اکثر مواقع بی‌حوصله
• از فعالیت‌های معمول لذت نمی‌برد.
• خواب بیش‌ازحد یا خیلی کم است.
• معمولاً افسردگی کودکان با افزایش یا کاهش وزن‌ همراه است.
• احساس درماندگی یا ناامیدی
• احساس خستگی مداوم
• داشتن افکار مرگ یا خودکشی
• شکایت‌های مکرر از دردهایی مانند سردرد و دل‌درد
• غیبت‌های مکرر در مدرسه و افت عملکرد تحصیل
• تهدید یا اقدام به فرار از خانه
• کمبود اعتمادبه‌نفس و احساس گناه بی‌دلیل

علت افسردگی در کودکان

چند عامل می‌تواند در بروز این اختلال در کودکان تأثیر داشته باشد. عوامل شخصیتی و مشکلات روانی موجود در کودک. به‌عنوان‌مثال:

• نداشتن اعتمادبه‌نفس
• کم‌رویی
• وابستگی عاطفی
• استرس (وقایع مهم زندگی و مشکلات خانواده)
• مشکل در سلامت فیزیکی
• عملکرد تحصیلی ضعیف

این موارد ازجمله عواملی هستند که در بروز افسردگی در سنین پایین دخالت دارند. همچنین می‌توان گفت افسردگی در بچه‌های کوچک‌تر با موارد زیر ارتباط مستقیم دارد:

• بدرفتاری‌های فیزیکی
• سوءاستفاده‌های جنسی
• بی‌توجهی و غفلت از والدین
• طلاق پدر و مادر
• داشتن نامادری و ناپدری
• مضطرب بودن مادر در دوران حاملگی و شیردهی
• عوامل ژنتیکی

به‌طورکلی یافتن دلیل افسردگی کودک همیشه کار آسانی نیست. گاهی استرس و اضطراب کودکان یا از دست دادن یکی از عزیزان در ایجاد افسردگی نقش دارد. بنابراین احتمالاً به همین خاطر است که بیشتر شاهد افسردگی کودکان طلاق هستیم. از دیگر علت‌های زمینه‌ساز برای افسردگی در دوران کودکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خشونت
• زورگویی
• صرف وقت بیش‌ازحد در شبکه‌های اجتماعی دیجیتال

نقش خانواده در افسردگی کودکان

گاهی مطمئن نیستید که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است. اگر شک دارید که شاید فرزندمان دچار افسردگی است باید ارتباط خود را با او بیشتر کنید. باید از او بپرسید چه احساساتی را تجربه می‌کند یا چه چیزهایی او را آزار می‌دهند.

به‌طورمعمول وقتی چنین پرسش‌هایی به‌طور مستقیم از فرزندمان پرسیده می‌شود. در برخی موارد شاید بشنوید که شاد نیست و غمگین است. گاهی شاید پاسخ آن‌ها حاکی از علاقه به آسیب به خود، علاقه به مرگ یا تفکرات خودکشی باشد. چنین پاسخ‌هایی را باید کاملاً جدی بگیرید. یکی دیگر از راه‌های تشخیص افسردگی فرزندان، مشورت با یک روان‌پزشک کودک و نوجوان یا روانشناس است. در مراجعه به این افراد متخصص، به‌طورمعمول فرزندمان باید پرسشنامه افسردگی را پاسخ دهد.

درمان افسردگی کودکان

درمان افسردگی کودکان به دنبال تشخیص می‌آید. پس ابتدا باید علت افسردگی تشخیص داده شود. تشخیص نیز در این اختلال کار آسانی نیست. بنابراین بهتر است کار تشخیص را به یک متخصص روان‌پزشک واگذار نمود. برای درمان، متخصصان از روش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند. درمان‌های مؤثری برای افسردگی در دوران کودکی وجود دارد. درمان‌ غیر دارویی و دارویی. درمان‌های غیر دارویی شامل یک یا چند مورد زیر باشد:

• روان‌درمانی
• خانواده‌درمانی
• بازی‌درمانی

دو نوع روان‌درمانی بیشترین تأثیر را در درمان افسردگی کودکان دارند:

• درمان رفتاری-شناختی

افزایش آگاهی فرد نسبت به پایه‌های فکری هر رفتار و تلاش برای اصلاح آن

• روان‌درمانی بین فردی

در این روش تلاش می‌شود مهارت‌های ارتباطات بین فردی و مشارکت جمعی باهدف کاهش استرس به کودک، آموزش داده شود.

نتیجه‌گیری

در پایان این مقاله لازم است به چند نکته درزمینه افسردگی در دوران کودکی اشاره‌کنیم.

• نشانه‌هایی که برای افسردگی کودکان بیان شد در تمام کودکان یکسان نیست.
• نشانه‌های افسردگی در کودکان در شرایط مختلف و زمان‌های گوناگون به شکل‌های متنوعی خود را نشان می‌دهند.
• بعضی از کودکان باوجود افسردگی به شکلی معقول رفتار می‌کنند و نشانه‌های بیرونی مذکور را ندارند.
• بیشتر کودکان ضمن تجربه افسردگی تغییرات محسوسی در عملکرد تحصیلی، فعالیت‌های اجتماعی، علایق و حتی ظاهرشان ایجاد می‌شود.